Ιχνηλατώντας τις διαδρομές του διεθνούς Πράσινου κινήματος

Τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, αποτελούν συμβατικά μόνο την αφετηρία μας. Το 1945 ήταν η χρονιά της οριστικής ήττας του Άξονα, αλλά και της πρώτης χρήσης της πυρηνικής βόμβας, στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι. Ελάχιστα μετά ξεκινά ο Ψυχρός Πόλεμος, ανάμεσα στη Δύση και τη Σοβιετική Ένωση. Επικρατεί ολοκληρωτικός ανταγωνισμός και για την ταχύτερη (και «φθηνότερη») δυνατή οικονομική ανάπτυξη, με το χαμηλότερο δυνατό άμεσο κόστος. Η ίδια η οικονομική ανάπτυξη αποτελεί και για τις δύο πλευρές ζωτικό εργαλείο για οικοδόμηση κοινωνικής συνοχής και προπαγάνδας για υπεροχή απέναντι στον αντίπαλο, αλλά και για άντληση πόρων για επιπλέον εξοπλισμούς και ενίσχυση στρατιωτικής ισχύος.

Στην Αριστερά έχουμε απόλυτη επικράτηση της Σοβιετικής Ορθοδοξίας, ως κύριου στρατιωτικού νικητή των ναζί. Η κυριαρχία της συνοδεύεται από ασφυκτικό έλεγχο του δημόσιου διαλόγου, τόσο στις Ανατολικές χώρες όσο και στην ευρύτερη Αριστερά. Στη Δύση αναπτύσσεται η πυρηνική ενέργεια (και τα αντίστοιχα όπλα), η εντατική χημική γεωργία, ο καταναλωτισμός με αιχμή τη γενίκευση της αυτοκίνησης.

Στο τοπίο αυτό, η οικολογία θα αργήσει να βρει χώρο. Ρήγματα, με ευνοϊκότερες συνθήκες, θα αρχίσουν να εμφανίζονται από το 1960 και μετά:

Το αυτόνομο κίνημα ειρήνης θα αναδείξει τον παραλογισμό της πυρηνικής «αποτροπής» μέσω απειλής ολικής παγκόσμιας καταστροφής. Μελέτες θα δείξουν και τις μακροπρόθεσμες συνέπειες μιας πυρηνικής σύγκρουσης.
Η αποτροπή της θα πάψει να θεωρείται υπόθεση μόνο των κυβερνήσεων: Θα αρχίσει να αντιμετωπίζεται και ως ευθύνη των πολιτών και της κοινωνίας.
Τα περιβαλλοντικά αδιέξοδα αρχίζουν να αναδεικνύονται: αιθαλομίχλη στο Λονδίνο, πυρηνικό ατύχημα στο Windscale της Βρετανίας, ραδιενέργεια από τις επιφανειακές πυρηνικές δοκιμές.
Αναβιώνει η ανεξάρτητη ριζοσπαστική σκέψη, όπως με τη σχολή της Φρανκφούρτης στις ΗΠΑ.
Προχωρά η αποαποικιοποίηση. Ενισχύεται το Κίνημα των Αδεσμεύτων, δημιουργούνται προσδοκίες για θετικές εξελίξεις στον Γ’ Κόσμο. Αρχίζουν να επανεκτιμώνται θετικά οι ιθαγενείς πολιτισμοί.
Μια νέα γενιά έρχεται στο προσκήνιο: οι baby boomers, γεννημένοι μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ενδεικτικά ορόσημα αποτελούν εδώ, χωρίς χρονολογική σειρά:

Η «Σιωπηλή Άνοιξη» της Ρέιτσελ Κάρσον το 1962, για τους κινδύνους της χημικής γεωργίας.
Το «Feminine Mystique» της Μπέττυ Φρήνταν το 1963, ως «ευαγγέλιο» του νέου φεμινισμού.
Η Ίδρυση του WWF, το 1961
Η Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη, Στοκχόλμη 1970.
Η Σύμβαση Ραμσάρ για τους υδροβιότοπους, το 1971

Η κοσμογονία του 1968

Η νεανική έκρηξη του 1968 δεν αφορούσε μόνο τον Παρισινό Μάη. Με διαφορετικές μορφές απλώθηκε από τη Δύση μέχρι τη Λατινική Αμερική, και από την Κίνα μέχρι την Τσεχοσλοβακία. Στο προσκήνιο έρχονται:

Νέα ρεύματα αμφισβήτησης, με την αναβίωση του αναρχισμού, την εμφάνιση της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς, τις ένοπλες οργανώσεις, αλλά και τους χίπις.
Νέες θεματικές, για το περιβάλλον, τον φεμινισμό, τις κοινωνικές μειοψηφίες, την αμφισβήτηση της ανάπτυξης.
Αναζήτηση μη ιεραρχικών σχέσεων, με την άμεση δημοκρατία ως εργαλείο κινηματικής Άμεσης Δράσης.
Νέοι προβληματισμοί στα κινήματα ειρήνης, όπου η ειρήνη αναδεικνύεται και ως καθημερινό ζητούμενο, ενώ μπαίνει στο στόχαστρο και η σύνδεση των πυρηνικών εξοπλισμών με τα πυρηνικά εργοστάσια, όπου παράγεται το πλουτώνιο ως γόμωση των πυρηνικών όπλων.

Ενδεικτικά ορόσημα θα θεωρούσα εδώ:

1968, Τσεχοσλαβακία: η Άνοιξη της Πράγας, από το κυβερνών Κ.Κ. με λαϊκή στήριξη, που καταστέλλεται τελικά με σοβιετική εισβολή. Ως αντίδραση, εμφανίζεται στη Δυτική Ευρώπη ο ευρωκομουνισμός: επαγγέλλεται την ανεξαρτησία του από τη σοβιετική επιρροή, αλλά και τον Ιστορικό Συμβιβασμό με το υπάρχον κοινωνικό σύστημα.
1971, ΗΠΑ: η ίδρυση της GREENPEACE, αρχικά ως πρωτοβουλίας για μη βίαιη παρεμπόδιση πυρηνικών δοκιμών στον Ειρηνικό.
1973: Πετρελαϊκή κρίση, με εμπάργκο του ΟΠΕΚ στη Δύση. Στο προσκήνιο έρχεται για πρώτη φορά η εξοικονόμηση ενέργειας, αλλά και η πυρηνική ενέργεια.
1974, Γαλλία: η πρώτη Πράσινη υποψηφιότητα, στις προεδρικές εκλογές της Γαλλίας, από τον Ρενέ Ντυμόν. Το ποσοστό του θα φθάσει το 1,32%.

Στο κλίμα αυτό εμφανίζονται και μια σειρά εμβληματικοί διανοητές για την Οικολογία. Επιγραμματικά αναφέρω κάποια ονόματα, με δυο λόγια για το έργο τους:

Ρενέ Ντυμόν, Γαλλία: Σχέσεις Βορρά-Νότου, κριτική στη λατρεία της παραγωγής.
Μάρρεϋ Μπούκτσιν, ΗΠΑ: Κοινωνική Οικολογία, Συνομοσπονδιακός Κοινοτισμός.
Ιβάν Ίλιτς, ΗΠΑ: Κριτική στις τεχνοκρατικές λογικές.
Αντρέ Γκορτζ, Γαλλία: Οικολογικός μετασχηματισμός της εργασίας

Η Δυτική Γερμανία και η γέννηση των Πράσινων

Όπως είπαμε και λίγο νωρίτερα, 1968 στην Ευρώπη δεν είναι μόνο ο Γαλλικός Μάης. Ο Γερμανός Κον Μπεντίτ λεγόταν Ρούντυ Ντούτσκε. Ποδηλάτης και πατέρας νεογέννητου γιου, ήταν ο ηγέτης των φοιτητών και της εξωκοινοβουλευτικής αντιπολίτευσης. Τον Απρίλιο του 1968 πυροβολείται στο κεφάλι από αναγνώστη της BILD, μετά από δημόσια έκκληση της εφημερίδας για δολοφονία του. Επέζησε με σοβαρές αναπηρίες που ξεπέρασε με προσπάθειες χρόνων, πέθανε τελικά το 1980 από «επιπλοκή» της επιληψίας που του άφησε η σφαίρα. Πρόλαβε όμως να είναι από τους κύριους ιδρυτές των Πράσινων.

Στα μέσα δεκαετίας του 1970, τα αδιέξοδα της ένοπλης RAF ανοίγουν τον δρόμο στη μαζική και μη βίαιη άμεση δράση. Ενδεικτικά μέτωπα, τα πυρηνικά εργοστάσια (που πληθαίνουν μετά την πετρελαϊκή κρίση του 1973), η επέκταση του αεροδρομίου της Φρανκφούρτης, η εγκατάσταση των πυραύλων Πέρσινγκ & Κρουζ από το ΝΑΤΟ.

Οι ΠΡΑΣΙΝΟΙ στο ξεκίνημα τους αποτελούν πρώτα κίνημα, μετά κόμμα: Η προτεραιότητα του κοινωνικού είναι βασική τους αρχή. Περιβάλλον, ειρήνη, φεμινισμός, δικαιώματα μειοψηφιών, έχουν κεντρική θέση στην ατζέντα τους. Επαγγέλλονται μια νέα κοινωνία, αλλά βρίσκονται και σε πλήρη ρήξη με τις σημαίες της Αριστεράς. Είναι οι πρώτοι που ΔΕΝ μιλούν στο όνομα του «λαού» ή της πλειοψηφίας. Ασκούν συνολική κριτική στον βιομηχανικό πολιτισμό με συγκρουσιακή ρητορική, στον αντίποδα του Ιστορικού Συμβιβασμού των ευρωκομμουνιστών.

Χαραγμένες στη μνήμη μου από εκείνη την εποχή, είναι δύο αφίσες τους που είχα δει τότε στα γραφεία της Εναλλακτικής Κίνησης Οικολόγων, στην Αθήνα:

Η πρώτη ήταν από τις ευρωεκλογές του 1984: έδειχνε το ευρωκοινοβούλιο σε γκρίζο σκίτσο, με ευρωβουλευτές να κοιμούνται ή να διαβάζουν τη BILD. Εισορμούσε ένας ιπτάμενος ταύρος, ζωγραφισμένος με ζωηρά χρώματα, και με την Ευρώπη ως νεαρή κοπέλα στη ράχη του. Σύνθημα; ΟΙ ΠΡΑΣΙΝΟΙ ΣΤΟ ΕΥΡΩΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ.
Η άλλη είχε το σκίτσο μιας φάτνης με τον Χριστό. Πάνω έγραφε: ΓΕΡΜΑΝΙΑ 1986: ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΤΟΠΟΣ ΓΙΑ ΑΙΤΟΥΝΤΕΣ ΑΣΥΛΟ. Στο κάτω μέρος ήταν το ερώτημα: ΘΑ ΤΟΝ ΑΠΕΛΑΣΟΥΜΕ ΚΙ ΑΥΤΟΝ;

Οι Πράσινοι ιδρύονται από σύγκλιση της Εναλλακτικής Λίστας Δυτ. Βερολίνου με την (πρώην) ριζοσπαστική πτέρυγα της νεολαίας του SPD. Στα πρώτα χρόνια, η κοινωνική τους σύνθεση είναι κυρίως φοιτητές και εκπαιδευτικοί. Οργανωτικά θα στηριχθούν στη «Δημοκρατία της Βάσης», ως έμβρυο της νέας κοινωνίας που επαγγέλλονται. Εσωτερικά ακολουθούν τη στρατηγική του υποβρυχίου, όπου εσωτερικές συγκρούσεις και διαφωνίες, δεν εμποδίζουν την ομαλή συνεργασία σε κοινές μάχες.

Το 1983 μπαίνουν για πρώτη φορά στη Δυτικογερμανική Ομοσπονδιακή Βουλή. Λίγο πριν, με μονομερή πρωτοβουλία του φιλελεύθερου FDP, η κυβερνητική σκυτάλη έχει περάσει χωρίς εκλογές, από κυβέρνηση SPD-FDP σε κυβέρνηση CDU-FDP. Έτσι το SPD, από κυβέρνηση εν ενεργεία και κύριος αντίπαλος των κινημάτων, γίνεται ξαφνικά πιθανός κυβερνητικός εταίρος, «για να φύγει η Δεξιά». Οι Πράσινοι διχάζονται σε ρεάλος, υπέρ της προοπτικής κυβερνητικής συνεργασίας με SPD, και σε φούντις, για αλλαγή της κοινωνίας από τα κάτω.

Κεντρικά πρόσωπα, πέρα από τον Ρούντυ Ντούσκε που πέθανε το 1980 και δεν έζησε τις εξελίξεις αυτές, ήταν:

Η Πέτρα Κέλλυ, επικεφαλής μέχρι το 1990 και η πρώτη γυναίκα πολιτική αρχηγός στη Δυτ. Γερμανία: υπάλληλος της Κομισιόν με σπουδές στις ΗΠΑ, με κινηματική και πολιτική εμπειρία δίπλα στον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και τον Ρόμπερτ Κένεντυ, με σύντομο πέρασμα από το SPD πριν την ίδρυση των Πράσινων. Μπόρεσε να εκφράσει συνθετικά και τις 2 τάσεις.
Στους ρεάλος, ο Όττο Σίλλυ και ο Γιόσκα Φίσερ, και οι δύο με πολιτική καταγωγή από την Άκρα Αριστερά.
Στους φούντις, η Γιούτα Ντήτφουρτ και ο Ρούντολφ Μπάρο.
Ο Ντανιέλ Κον Μπεντίτ θα προσχωρήσει λίγο αργότερα, ως ρεάλος, αρχικά στους Γερμανούς και μετά στους Γάλλους Πράσινους.
Σημαντικά ονόματα συμμετείχαν και από τον χώρο του πολιτισμού, όπως ο συγγραφέας Χάινριχ Μπελ και ο εικαστικός Γιόζεφ Μπόυς (ο τελευταίος για μικρό διάστημα)

Για αρκετά χρόνια, οι Πράσινοι σημείωναν σταθερή άνοδο. Οι εισροές από το «όμορο» SPD ήταν ελάχιστες, τα εκλογικά κέρδη έρχονταν κυρίως απευθείας από CDU: Η κριτική στη λατρεία της παραγωγής ήταν εκλυστική για νοικοκυρές και συνταξιούχους, η αντιψυχροπολεμική δράση ενδιέφερε αρκετούς υποστηρικτές μιας γερμανικής επανένωσης.

Η τελευταία έρχεται το 1989-91 και οι Πράσινοι θα τηρήσουν θέση αρχής: ανοιχτοί στην επανένωση αλλά με όρους ισοτιμίας των δύο γερμανικών κρατών. Απορρίπτουν, αντίθετα, τον σχεδιασμό του γνωστού μας Β. Σόιμπλε για ουσιαστική απορρόφηση της Ανατολικής από τη Δυτική Γερμανία. Στις εκλογές 1991 οι φούντις είναι επικεφαλής και οι Πράσινοι σημειώνουν στρατηγική ήττα, κάτω από το εκλογικό όριο του 5%. Κύρια αιτία, η διαρροή των συντηρητικότερων ψηφοφόρων τους. Εσωκομματικά, είναι η οριστική ήττα των φούντις.

Στην υπόλοιπη Ευρώπη

Τη δεκαετία του 1980, οι Πράσινοι εξαπλώνονται και σε πλήθος άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Αυτόνομα πράσινα κοινοβουλευτικά κόμματα εμφανίζονται σε Αυστρία, Βέλγιο, Φινλανδία, αλλά και σε Γαλλία, Ιρλανδία, Ιταλία, Ολλανδία, Σουηδία (+ Ελλάδα 1989-92). Στις χώρες αυτές θα προστεθεί για λίγο και η Ελλάδα, με τους Οικολόγους Εναλλακτικούς την περίοδο 1989-1992.

Όλα αυτά τα πράσινα κόμματα ανήκουν στο «πρώτο κύμα», γεννημένα από ριζοσπαστικά κινήματα νεολαίας. Καλύπτουν ΚΑΙ χώρες με παράδοση κοινοβουλευτικής Αριστεράς. Στη Γερμανία, όπου πρωτοεμφανίζεται το 2007 συγκροτημένη κοινοβουλευτική Αριστερά με τη LINKE, τα ποσοστά των Πράσινων ελάχιστα επηρεάζονται.

Στον αγγλοσαξονικό κόσμο οι Πράσινοι υιοθετούν σταθερά αυτόνομη εκλογική παρουσία, κόντρα στα πλειοψηφικά εκλογικά συστήματα των χωρών τους. Στη Βρετανία, παίρνουν στις ευρωεκλογές του 1989 το 12% των ψήφων, με τον εκδότη του περιοδικού ECOLOGIST Έντουαρντ Γκολντσμιθ, χωρίς να βγάλουν ευρωβουλευτή. Το ποσοστό τους θα είναι όμως ο καταλύτης για την πανευρωπαϊκή θέσπιση αναλογικής στις ευρωεκλογές.

Μεγάλη ώθηση θα δώσει παντού, το 1986, η πυρηνική καταστροφή του Τσερνομπίλ. Το 1989, μαζικά πράσινα κινήματα θα βρεθούν στην αιχμή της πολιτικής αλλαγής σε Ουγγαρία, Τσεχοσλοβακία, Βουλγαρία. Δεν θα μπορέσουν όμως να έχουν άμεση συνέχεια, σε κοινωνίες όπου θα επικρατήσει ως κύριο ζητούμενο η ανάπτυξη με κάθε τίμημα.

Το περιβάλλον γίνεται MAINSTREAM

Στη Διάσκεψη του ΟΗΕ για το περιβάλλον, στο Ρίο το 1992, επισημοποιείται η έννοια της Βιώσιμης Ανάπτυξης με ισότιμους πυλώνες το περιβάλλον, την κοινωνία και την οικονομία. Κατοχυρώνεται ο επίσημος συμβουλευτικός ρόλος των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ), ενώ υπογράφεται και η Συμφωνία – Πλαίσιο για την Κλιματική Αλλαγή που θα αποκρυσταλλωθεί το 1997 στο αναιμικό Πρωτόκολλο του Κυότο.

Στο πλαίσιο αυτό διαμορφώνονται 3 διακριτοί πυλώνες της οικολογίας: Πράσινα Κόμματα, ΜΚΟ, Κινήματα Πολιτών. Μεταξύ τους θα αναπτυχθούν σχέσεις συνέργειας και όσμωσης, αλλά κανείς τους δεν θα επιχειρεί να ελέγξει τους υπόλοιπους.

Οι εξελίξεις δεν είναι, όμως, όλες προς την ίδια κατεύθυνση:

Το 1994 ιδρύεται ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (Π.Ο.Ε.), με όρους που αναγορεύουν σε νόμιμο πλεονέκτημα το κοινωνικό και περιβαλλοντικό ντάμπινγκ. Η βιωσιμότητα της βιώσιμης ανάπτυξης, γίνεται απλώς διάτρητη.
Το 1991-5 έχουμε την αιματηρή διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Μιλόσεβιτς και Σέρβοι εθνικιστές χλευάζουν δημόσια κάθε προοδευτική ευαισθησία στη Δύση για ανοιχτές κοινωνίες και ανθρώπινα δικαιώματα.

Στο αντιφατικό αυτό πλαίσιο:

Ιδρύεται η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Πράσινων Κομμάτων, το 1993. Προσφέρει συντονισμό και αποτελεί κοινό φόρουμ, αλλά όχι διεθνές καθοδηγητικό κέντρο.
Στη Γερμανία έχουν επικρατήσει οι ρεάλος, με τον Γιόσκα Φίσερ: θα επανέλθουν στην Ομοσπονδιακή στη Βουλή το 1994, θα συγκυβερνήσουν με το SPD το 1998-2005, υιοθετώντας μια Στρατηγική Θεματικών Πλειοψηφιών και επικεντρώνοντας σε συγκεκριμένες προτεραιότητες.
Πράσινη συμμετοχή θα έχουμε και σε άλλες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, όπως με την Πληθυντική Αριστερά στη Γαλλία.
Εκτός της ρεάλος στροφής, μένουν τα αγγλοσαξονικά πράσινα κόμματα.
Στο ευρωκοινοβούλιο οι Πράσινοι θα καταψηφίσουν τη Συνθήκη του Μάαστριχτ. Θα συνδιαμορφώσουν όμως και σειρά ευρωπαϊκών πολιτικών, κάτι που στα επόμενα χρόνια θα επιβάλλει την υπεράσπιση πράσινων κεκτημένων. Στις ευρωεκλογές του 1999, ο Κον Μπεντίτ εκλέγεται επικεφαλής των Πράσινων στο ευρωκοινοβούλιο.

Ένας πρόχειρος απολογισμός της κυβερνητικής συμμετοχής στη Γερμανία, περιλαμβάνει:

Οικονομικά και θεσμικά εργαλεία για τις ΑΠΕ, άνθηση των ενεργειακών κοινοτήτων, χρονοδιάγραμμα 20ετίας για το τέλος της πυρηνικής ενέργειας, βήματα ισότητας για LGTB.
Στον αντίποδα, στήριξη στο πρόγραμμα περικοπών Ατζέντα 2010, ένθερμη υποστήριξη στους βομβαρδισμούς του 1999 και στη δαιμονοποίηση της Σερβίας.
Θετική στάση τηρήθηκε το 2003, όταν η Γερμανία αντιτάχθηκε ευθέως στην εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ.
Ακόμη θετικότερη ήταν πάντως η άσκηση εξουσίας σε τοπικό επίπεδο, με πόλεις – υποδείγματα όπως το Φράιμπουργκ.

Στην αυγή του 21ου αιώνα: Ανανεώνοντας την κινηματική διάσταση των Πράσινων

Την περίοδο 1999-2003 έχουμε μια νέα παγκόσμια κινηματική άνοιξη: Σηάτλ, Γένοβα, Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ, κινητοποιήσεις κατά της επίθεσης των ΗΠΑ στο Ιράκ. Ορατή είναι και η πράσινη παρουσία στα νέα κινήματα:

Οι ακτιβιστές του Σηάτλ έχουν εκπαιδευτεί στη μη βίαιη αντίσταση από τη Ruckus Society του Ραλφ Νέηντερ, προεδρικού υποψήφιου των Πράσινων. Στις αμερικανικές εκλογές του 2000, ο Ρ. Νέηντερ θα περάσει το 3%.
Στη Γαλλία ο Ζοζέ Μποβέ, ηγέτης στις διεθνείς κινητοποιήσεις των μικρών αγροτών, θα εκλεγεί το 2009 ευρωβουλευτής με τους Γάλλους Πράσινους.
Στο παγκόσμιο Πράσινο κίνημα, ανοδική είναι η επιρροή των Αγγλοσαξονικών κομμάτων.

Νέα ρεύματα σκέψης αναδύονται, εκτός Πράσινων, αλλά συναφή με την Πράσινη Ατζέντα:

Αποανάπτυξη: ευημερία, με συρρίκνωση του ΑΕΠ στον Βορρά.
Πράσινη Ανάπτυξη: η πρώην βιώσιμη ανάπτυξη, χωρίς την κοινωνική της διάσταση.

Ορόσημα για τους Πράσινους την περίοδο αυτή:

2001, Καμπέρα: Ίδρυση των Global Greens, υιοθέτηση της Παγκόσμιας Χάρτας: αντίθεση σε ΔΝΤ-Παγκόσμια Τράπεζα-ΠΟΕ, διεκδίκηση αυστηρών δεσμεύσεων για τις εταιρίες και εκτός των χωρών τους, δέσμευση συμμετοχής και στήριξης των Πράσινων στα νέα κινήματα. Στρατιωτικές επεμβάσεις, δεκτές μόνο υπό τον ΟΗΕ και μόνο ως έσχατο μέτρο υπεράσπισης άμαχων.
2003: Η ομόφωνη αντίθεση στην εισβολή στο Ιράκ, κλείνει τις «ενδοοικογενειακές» πληγές από τη στήριξη των Γερμανών κυρίως Πράσινων στους βομβαρδισμούς του 1999 στην πρώην Γιουγκοσλαβία.
2004: Ίδρυση του Ευρωπαϊκού Πράσινου Κόμματος, στη θέση της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Πράσινων Κομμάτων. Πρώτη κοινή προεκλογική εκστρατεία στις ευρωεκλογές του 2004, καμπάνια STOP BAROZO για την προεδρία της Κομισιόν αμέσως μετά.
2005: Τέλος της συγκυβέρνησης SPD-Πράσινων στη Γερμανία, τέλος ρόλου για τον Γ. Φίσερ: στο εξής θα δραστηριοποιείται κυρίως εκτός πολιτικής, σε επιχειρηματικά σχέδια. Για τα 30 χρόνια των Πράσινων στη Βουλή (2013), δεν θα προσκληθεί καν

Η κρίση του 2008, ως πρόκληση και εφαλτήριο

2008: Με το ξέσπασμα της κρίσης, οι Πράσινοι υιοθετούν το Green New Deal. Ζητούμενό του: ταυτόχρονες απαντήσεις για οικονομία, κοινωνία, περιβάλλον.
2009: Αλλαγή συσχετισμών στη νέα πράσινη ομάδα στο ευρωκοινοβούλιο, με ενίσχυση του βάρους των Γάλλων Πράσινων μετά την εκλογική τους επιτυχία.
Το 2010-11 σημειώνεται συνολικότερη ριζοσπαστική στροφή των Πράσινων.
Στο ευρωκοινοβούλιο, θα αποτελέσουν την αιχμή του δόρατος στην αλληλεγγύη προς την Ελλάδα και τον υπόλοιπο Μεσογειακό Νότο: εναλλακτικά σχέδια για ΕΕ-ευρωζώνη, προτάσεις για φορολόγηση πλούτου και φόρο Tobin. Συστηματική προώθηση μεταρρυθμίσεων διαφάνειας και υπευθυνότητας στα χρηματοοικονομικά, με πρωτεργάτη τον Σβεν Γκήγκολντ του ATTAC ως Πράσινο ευρωβουλευτή.
Στην Ευρώπη, προχωρούν σε πολιτικό άνοιγμα προς τα συνδικάτα και τον κόσμο της εργασίας.
Στη Γερμανία, έχουν για πρώτη φορά σημαντικές εισροές ψήφων από SPD.
Στη Βάδη-Βυρτεμβέργη, ο Βίνφριντ Κρέτσμαν θα γίνει το 2011 ο πρώτος Πράσινος περιφερειακός πρωθυπουργός, σε συγκυβέρνηση με CDU. Καταλύτης για την άνοδο το κίνημα κατά του σχεδίου Στουτγάρδη 2020. Ως κυβέρνηση οι Πράσινοι θα απεμπλακούν, με δημοψήφισμα που θα κάνει το σχέδιο δεκτό.
Σε Βρετανία και Καναδά, οι Πράσινοι σπάνε για πρώτη φορά το πλειοψηφικό: το 2010 κερδίζουν τοπικά την πρώτη θέση (και τις αντίστοιχες βουλευτικές έδρες) με την Καρολάιν Λούκας και την Ελίζαμπεθ Μαίυ αντίστοιχα. Οι πράσινες έδρες τους θα διατηρηθούν μέχρι σήμερα.

Η άνοδος έχει, πάντως, και αντίστροφη όψη:

Ιρλανδοί και Ιταλοί Πράσινοι ηττώνται εκλογικά, και εξαφανίζονται πολιτικά για αρκετά χρόνια.
Σε Ελλάδα και Γερμανία, οι θετικές δημοσκοπήσεις δεν επιβεβαιώνονται στις κάλπες του 2012.

Το 2014 ο Κον Μπεντίτ αποσύρεται από τη θέση του επικεφαλής των Πράσινων στο ευρωκοινοβούλιο. Στην ανοικτή πανευρωπαϊκή ψηφοφορία μελών και φίλων για νέο επικεφαλής, η 33χρονη τότε Σκα Κέλερ νικά την παλιά γενιά (Ρ. Χαρμς και Ζ. Μποβέ) και πετυχαίνει ένα θετικό αποτέλεσμα στις ευρωεκλογές που ακολούθησαν.

Οι Πράσινοι δεν κινδυνεύουν πια να αποδειχθούν κίνημα μιας μόνο γενιάς, καθώς νέα γενιά ψηφοφόρων, τους δίνει και μεγαλύτερη εκλογική δύναμη. Αδύνατο σημείο τους είναι κυρίως οι γεννημένοι πριν το 1945-50, που όμως σταδιακά συρρικνώνονται ως συνολικό ποσοστό των εκλογέων.

Η κοινωνική ταυτότητα των πράσινων κομμάτων έχει κι αυτή εξελιχθεί: σήμερα είναι κόμματα μιας μορφωμένης μεσαίας τάξης, με «μετα-υλικές» αναζητήσεις, αλλά και αίσθηση κοινωνικής αλληλεγγύης. Για τα ακροατήρια των Πράσινων, η ποιότητα της ζωής δεν θεωρείται πια συνάρτηση μόνο της αγοραστικής δύναμης.

Για το πώς βλέπουν σήμερα οι ίδιοι οι Πράσινοι τον εαυτό τους, θα διάλεγα μια πρόσφατη περιγραφή ιστορικού τους στελέχους: του Ράινχαρτ Μπυτικόφερ, γεν. γραμματέα επί Φίσερ και σήμερα επικεφαλής των Γερμανών Πράσινων ευρωβουλευτών:

Κόμμα Προσανατολισμού,
κόμμα κινηματικό,
κόμμα διαλόγου.

Οι ευρωεκλογές του 2019 και το Πράσινο Κύμα

Αρχές του 2019, όλοι περίμεναν μια ισχυρή πανευρωπαϊκή άνοδο της λαϊκιστικής ακροδεξιάς και αναζητούσαν αντίβαρα. Τελικά ενισχυμένοι βγήκαν οι Πράσινοι, ίσως ως η αποτελεσματικότερη δημοκρατική απάντηση στην άνοδο της ακροδεξιάς: βρίσκονται ακριβώς στον αντίποδα των αξιών της, χωρίς να ισχύει γι’ αυτούς καμιά από τις κατηγορίες που βαρύνουν τις κυβερνητικές ελίτ.

Ενδεικτικές περιπτώσεις για το τι μπόρεσε να πετύχει το Πράσινο Κύμα:

Ιρλανδία: ισχυροί μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του 2000, οι Πράσινοι έμειναν για χρόνια εκτός Βουλής και ευρωβουλής. Το 2019 ξαναμπαίνουν στην ευρωβουλή για πρώτη φορά από το 2004, και μάλιστα με 2 έδρες.
Γαλλία: με βαριές ήττες στις προεδρικές και βουλευτικές του 2017, η Ευρώπη-Οικολογία πιάνει στις ευρωεκλογές 13,50%, 2ο υψηλότερο ποσοστό στην ιστορία τους μετά το 2009.
Αυστρία: από διασπασμένοι και εκτός Βουλής, οι Πράσινοι επανέρχονται στο 14,08%. Λίγο μετά, θα ξαναμπούν με ανάλογα ποσοστά και στην αυστριακή Βουλή.

Αρκετοί αναλυτές τονίζουν την απουσία Πράσινων ευρωβουλευτών από Νότια και Ανατολική Ευρώπη. Αξίζει μια εγγύτερη ματιά: https://europeangreens.eu/2019results

Ανατολική Ευρώπη

Τσεχία: ευρωβουλευτή βγάζουν οι Πειρατές, που στο ευρωκοινοβούλιο μετέχουν στη ομάδα των Πράσινων. Οι Τσέχοι Πράσινοι δεν κατέβηκαν αυτόνομα.
Ουγγαρία: το Πράσινο LMP χάνει την έδρα του 2014, μαζί με το 35% των ψήφων του. Έχει προηγηθεί διάσπαση, αλλά και φυγή πάνω από 10% του πληθυσμού από τη χώρα, λόγω Όρμπαν και πολιτικών εργασιακού αποκλεισμού.
Σε Πολωνία, Κροατία, Σλοβενία, Βουλγαρία, οι Πράσινοι συμμετέχουν σε κοινά ψηφοδέλτια με άλλα κόμματα. Πουθενά το Πράσινο Κύμα δεν έφθασε σε εκλογικούς συνασπισμούς με διαφορετικές πολιτικές δυνάμεις.

Νότια Ευρώπη, αναλυτικά:

Πορτογαλία: οι Πράσινοι στηρίζουν πάγια τα ψηφοδέλτια του Κ.Κ., όπου εκλέγουν σταθερά δύο (εθνικούς) βουλευτές. Στις ευρωεκλογές του 2019 το κοινό ψηφοδέλτιο με το Κ.Κ. έχασε το 50% της δύναμής του.
Ισπανία: το EQUO ιδρύθηκε τα χρόνια ανόδου των Podemos, και το 2015-9 συμμετείχε στα ψηφοδέλτιά τους. Λίγο μετά, στις εθνικές εκλογές του Νοεμβρίου 2019 αποδεσμεύθηκε και πήρε 2,40% ,έστω και χωρίς έδρες. Στην Καταλωνία, το εκεί τμήμα της Ενωμένης Αριστεράς ICV μετέχει από το 2004 στο Ευρωπαϊκό Πράσινο Κόμμα: το Πράσινο Κύμα του έφερε 700.000 επιπλέον ψήφους.
Ιταλία: Υπήρχε αυτόνομο Πράσινο κοινοβουλευτικό κόμμα μέχρι λίγο μετά το 2000, όταν άλλαξε το εκλογικό σύστημα σε βάρος των μικρών κομμάτων. Αυτόνομοι στις ευρωεκλογές του 2019, πέρασαν από το 0,9% στο 2,3% (χωρίς ευρωβουλευτή), σχεδόν όσο το 2004 που είχαν εκλέξει για τελευταία φορά 2 ευρωβουλευτές.
Κροατία: αυτόνομη πράσινη έδρα το 2014, τώρα συμμετοχή σε συνασπισμό που πήρε μόλις το 25% των προηγούμενων ψήφων.
Κύπρος: αυτόνομη πράσινη κοινοβουλευτική παρουσία από το 2001. Στις ευρωεκλογές, οι ευρωβουλευτές είναι μόλις 6 και το όριο εκλογής απαγορευτικό. Κατέβηκαν σε συνασπισμό, και προσέκρουσαν στο ρεύμα που στήριζε την ΕΔΕΚ ως ανάχωμα για να μην εκλεγεί ευρωβουλευτής από το ΕΛΑΜ της Χρυσής Αυγής.

parliament greens 2019 Πράσινοι Ευρωβουλευτές που εκλέχτηκαν το 2019 ανά χώρα της Ευρώπης (πηγή: Balkan Investigative Reporting Network – BIRN)

Επίλογος: η Ελλάδα και το Πράσινο Κύμα

Έφθασε και εδώ το Πράσινο Κύμα; Στη χώρα μας, στις ευρωεκλογές του 2019 κατέβηκαν χωριστά δύο μικρά αντίπαλα πράσινα σχήματα, οι Οικολόγοι Πράσινοι και οι Πράσινοι-Αλληλεγγύη, με εκστρατείες σχεδόν αόρατες για το μεγαλύτερο μέρος του εκλογικού σώματος. Παρόλα αυτά, με 0,87% και 0,45% αντίστοιχα, κράτησαν και τα δύο τα ποσοστά τους του 2014, όταν είχαν πολύ περισσότερους πόρους, δημοσιότητα, μέλη και υποστηρικτές: θα το κατάφερναν, αν δεν είχε φθάσει και εδώ κάτι από το Πράσινο Κύμα;

Είναι σημαντικό λοιπόν να οικοδομήσουμε στην Ελλάδα ένα ισχυρό, αυτόνομο Πράσινο κόμμα; Αντί για ένα «ναι» ή ένα «όχι», κλείνω παραθέτοντας επιγραμματικά το σχετικό διακύβευμα:

Διαμόρφωση πολιτικού κόστους για τα μικρά και μεγάλα οικολογικά εγκλήματα.
Ανάδειξη της διάστασης της βιωσιμότητας στον κεντρικό δημόσιο διάλογο, και αντίστοιχη διαπαιδαγώγηση της κοινής γνώμης.
Επεξεργασία και κατάθεση εναλλακτικού σχεδίου για τη χώρα.

Το άρθρο είχε παρουσιαστεί ως εισήγηση σε σεμινάριο του Πράσινου Ινστιτούτου, τον Ιανουάριο του 2020, στα πλαίσια ενός κύκλου για τις «Θεωρητικές βάσεις της Πολιτικής Οικολογίας». Αποτελεί προδημοσίευση από την ηλεκτρονική έκδοση των παρουσίασεων του σεμιναρίου, που θα κυκλοφορήσει από το Πράσινο Ινστιτούτο τον Μάιο του 2021.

□