Η περιοχή της εκβολής του Ανθεμούντα έχει υποστεί αλλοιώσεις και δόμηση στο μεγαλύτερο μέρος της, με συνέπεια τον κατακερματισμό της. Επιπλέον τα υπόγεια ύδατα έχουν υποστεί υπεράντληση για την εξυπηρέτηση των αναγκών της γεωργίας στην ευρύτερη περιοχή της κοιλάδας του Ανθεμούντα και ειδικότερα για την εξυπηρέτηση των θερμοκηπίων που είναι εγκατεστημένα στην περιοχή των Βασιλικών. Αποτέλεσμα της υπεράντλησης υδάτων, είναι η είσοδος θαλασσινού νερού στον υπόγειο υδροφορέα, που έχει προκαλέσει υφαλμύρωση σε εκτεταμένες περιοχές της κοιλάδας του Ανθεμούντα και ιδιαίτερα στην περιοχή της Περαίας [1].

Στην ευρύτερη λεκάνη του Ανθεμούντα οι σημαντικότεροι παράγοντες ποιοτικής υποβάθμισης του πορώδη υδροφορέα είναι η νιτρορύπανση στις περιοχές με έντονη αγροτική δραστηριότητα και η διείσδυση του θαλασσινού νερού στο παράκτιο τμήμα της [2]

Ειδικότερα και όπως αναφέρουν οι Ναγκούλης και Λουπασάκης (2001):

• ο συνεχώς αυξανόμενος ρυθμός της οικιστικής ανάπτυξης, η σταδιακή εγκατάσταση βιομηχανικών και βιοτεχνιών και οι ολοένα αυξκανόμενες ανάγκες σε αγροτικά προϊόντα έχουν σαν αποτέλεσμα την αύξηση της κατανάλωσης του υπόγειου νερού.
• Η κατανάλωση του υπόγειου νερού, που το έτος 1998 έφτασε τα 23.610.000 μ³, προκάλεσε την ταπείνωση της στάθμης των υπόγειων υδροφόρων οριζόντων σε όλη την έκταση της λεκάνης και οδήγησε στην υποβάθμιση της ποιότητας των υπόγειων νερών.
• Η διείσδυση της θάλασσας και η μετάγγιση υπόγειων νερών κατώτερης ποιότητας στους κύριους υδροφόρους της περιοχής καθιστά προβλέψιμη αλλά και ανησυχητική την εξέλιξη της κατάστασης των υπόγειων υδροφόρων οριζόντων στο μέλλον. Η υποβίβαση της ποιότητας των υπόγειων νερών και η μείωση των διαθέσιμων ποσοτήτων είναι σίγουρο ότι θα αντιστρέψει την εξελικτική πορεία του συνόλου της περιοχής.
• Για την αποφυγή των προαναφερόμενων δυσάρεστων εξελίξεων προτείνονται μεταξύ άλλων ορισμός και εφαρμογή περιοριστικών ζωνών προστασίας. Ειδικότερα προτείνεται Ζώνη Απόλυτης Προστασίας (Ζώνη Α) στην παράκτια ζώνη (η δημοσίευση περιλαμβάνει χάρτη)

Δευτερευόντως παρατηρείται η καθίζηση του εδάφους, ένα φαινόμενο παρόμοιο με αυτό που έχει σημειωθεί στο Καλοχώρι που βρίσκεται χτισμένο στην εκβολή του Γαλλικού ποταμού, όπου η υπεράντληση των υδάτων έχει προκαλέσει την καθίζηση της κεντρικής πλατείας του οικισμού κατά >3 μ. από το 1958 ως σήμερα [3]. Ειδικότερα στον υγρότοπο Τσαΐρια παρατηρείται καθίζηση εδαφών που οφείλεται στην υπεράντληση υδάτων για αστικές, τουριστικές και βιομηχανικές χρήσεις [4]. Όπως αναφέρουν:

Λόγω της τεκτονικής δομής της περιοχής, οι καθιζήσεις παρατηρούνται κατά μήκος της παράκτιας ζώνης στην περιοχή της Περαίας, προκαλώντας ζημιές σε οικίες. Παρόμοια φαινόμενα έχουν επίσης αναφερθεί και κοντά στο Διεθνές Αεροδρόμιο Θεσσαλονίκης. Η συσχέτιση μεταξύ της μείωσης των υπόγειων υροφορέων και των κάθετων αλλοιώσεων του εδάφους έχει ήδη επιβεβαιωθεί από δορυφορικές εικόνες. Πιο συγκεκριμένα μεταξύ Απριλίου 1995 και Ιουνίου 2001, μικρής κλίμακας μετατοπίσεις παρατηρήθηκαν στην παράκτια ζώνη της περιοχής της Περαίας. Οι μετατοπίσεις αυτές επιβεβαιώθηκαν με δορυφορικά δεδομένα την περίοδο 2015 – 2019.

Σημειώνεται ότι οι ποταμοί Ανθεμούντας και Χαβρίας είναι οι μεγαλύτεροι ποταμοί της Χαλκιδικής. Ο Ανθεμούντας αποστραγγίζει μία υδατική λεκάνη έκτασης 32.000 εκταρίων όπου κατοικούν >40.000 κάτοικοι. Εκτιμάται ότι η μέση συνολική ετήσια απορροή ανέρχεται σε 40.990 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού [5]. Η αντιπλημμυρική προστασία της περιοχής κρίνεται ήδη ελλιπής, και κατά καιρούς σημειώνονται πλημμύρες και ζημιές ποικίλης έκτασης, με μεγαλύτερη και πιο πρόσφατη αυτή του Οκτωβρίου 2021 [6].

Κατά συνέπεια και με βάση της προαναφερθείσες επιστημονικές εργασίες, οι ενέργειες που ανεξέλεγκτα λαμβάνουν χώρα εδώ και δεκαετίες και έχουν καταστήσει ακατάλληλη για δόμηση την περιοχή, αλλά και χρήζουσα άμεσης προστασίας, είναι οι παρακάτω:

υπεράντληση νερού => υφαλμύρωση => καθίζηση εδάφους => κατάκλιση από θαλασσινό νερό

Το γεγονός ότι η περιοχή είναι ακατάλληλη για δόμηση, ομολογουμένως δεν το παραβλέπει η ΣΜΠΕ, καθώς σε διάφορα σημεία αναφέρονται επί λέξει τα παρακάτω:

1. Σύμφωνα με την Απόφαση Έγκρισης της Γεωλογικής Μελέτης (ΑΔΑ: Ω9ΜΤΟΡ1Υ-87Ο) το μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής παρέμβασης ορίζεται ως περιοχή με Απαγόρευση Δόμησης ΑπΔ2 (προσωρινά) και το υπόλοιπο ως Περιοχή Κατάλληλη για Δόμηση υπό Προϋποθέσεις (ΚΠ5). Μικρά τμήματα της περιοχής ορίζονται ως Περιοχή Κατάλληλη για Δόμηση υπό Προϋποθέσεις (ΚΠ1) (σελ. 96).
2. Με βάση τα ευρήματα της γεωτεχνικής έρευνας, οι γεωτεχνικές συνθήκες υπεδάφους στην περιοχή του έργου θεωρούνται απολύτως δυσμενείς πρακτικά σε όλη την έκταση του ακινήτου (με μόνη ίσως εξαίρεση το έμπροσθεν παραλιακό μέτωπο), δεδομένου ότι το υπέδαφος και καθ’ όλο το βάθος που διερευνήθηκε περιλαμβάνει χαλαρά ιλυώδη και ιλυοαμμώδη, όπως επίσης και μαλακά, ιδιαίτερα συμπιεστά αργιλώδη και ιλυοαργιλώδη γεωυλικά υπό τον υπόγειο υδάτινο ορίζοντα (σελ. 97).
3. Αναφορικά με το φαινόμενο της ρευστοποίησης σε σεισμό είναι ιδιαίτερα πιθανόν να εκδηλωθεί σ’ όλη την έκταση του ακινήτου, με μόνη ίσως εξαίρεση το παραλιακό μέτωπο και με πλέον κρίσιμες περιοχές την κεντρική, νότια και ανατολική (προς το ρέμα) περιοχή και δευτερευόντως την βορειοκεντρική και κεντροδυτική περιοχή. Για το λόγο αυτό απαιτείται να ληφθούν μέτρα βελτίωσης του υπεδάφους σ’ όλες τις δομούμενες επιφάνειες προς άρση του υψηλού κινδύνου ρευστοποίησης (σελ. 97).
4. Δεδομένων των ιδιαίτερα δυσμενών γεωτεχνικών συνθηκών του επιφανειακού υπεδάφους, για την εξασφάλιση της δυνατότητας κατασκευής, είναι απαραίτητο να διεξαχθούν εκ των προτέρων κατάλληλες εργασίες σταθεροποίησης του επιφανειακού υπεδάφους με σκοπό τη δημιουργία συνθηκών επαρκούς βατότητας σ’ όλη την έκταση του ακινήτου, πριν από την εκτέλεση οποιασδήποτε άλλης εργασίας (με εξαίρεση μόνον τις καθαιρέσεις των υφιστάμενων κτιρίων και την απομάκρυνση των κατά τόπους επιφανειακών επιχώσεων) και με κριτήριο ώστε τελικώς να μπορεί να κυκλοφορεί ελεύθερα στο χώρο ένα πλήρως φορτωμένο φορτηγό, χωρίς να παρατηρούνται αναθολώσεις («ζυμώματα») στην επιφάνεια (σελ. 97).
5. Προκειμένου για την αντιμετώπιση των απαγορευτικών αναμενόμενων καθιζήσεων οφειλόμενων στα φορτία των επιχώσεων και της ανωδομής (σε στατικές συνθήκες) ή/και σε ρευστοποίηση (σε σεισμό) κρίνεται απαραίτητο να ληφθούν ειδικά μέτρα βελτίωσης των συνθηκών θεμελίωσης (λύση εξυγίανσης, βαθειάς θεμελίωσης με πασσάλους, πλαστικά στραγγιστήρια σε συνδυασμό με προφόρτιση, χαλικοπάσσαλοι, ενθέματα σκυροδέματος, κλπ) (σελ. 98).
6. Συμπερασματικά λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω για την περιοχή επέμβασης προτείνεται η δημιουργία τεχνητού ανάγλυφου, το οποίο θα βοηθήσει τόσο στη σταθεροποίηση του επιφανειακού υπεδάφους άλλα και στη αντιπλημμυρική προστασία της περιοχής. Τα ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά του τεχνητού ανάγλυφου (είδος υλικών επιχώσεων και τελικές στάθμες αυτών καθώς και ο τρόπος και οι όροι θεμελίωσης των κτιριακών εγκαταστάσεων επί του τεχνητού αυτού ανάγλυφου θα προσδιοριστούν με τις οριστικές τεχνικές μελέτες των έργων υποδομής (σελ. 98).
7. Στη γεωτεχνική έρευνα και μελέτη που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του ΕΠΣ, αξιολογείται η υφιστάμενη κατάσταση της περιοχής παρέμβασης και προσδιορίζονται οι απαιτούμενες ενέργειες που θα πρέπει να πραγματοποιηθούν για την αποφυγή κινδύνων και απρόβλεπτων καταστάσεων που σχετίζονται με τις εδαφικές συνθήκες και γενικότερα τις μεταβολές που θα προκύψουν σε ότι αφορά τον εδαφικό παράγοντα (σελ. 192).

Με βάση λοιπόν, όλα τα παραπάνω, η ΣΜΠΕ καταλήγει σε προτάσεις και σε μέτρα “για τη βελτίωση της οικοσυστημικής λειτουργίας της περιοχής” (σελ. 221), όπου παρατίθενται διάφορα ακατάληπτα και θεωρητικού επιπέδου σχέδια όπως:
“υιοθέτηση κι εφαρμογή Λύσεων Βασισμένων στη Φύση για τη στοχευμένη δημιουργία και αποκατάσταση υγροτοπικών λειτουργιών ενίσχυσης τροφικών πλεγμάτων καθώς και την πρόληψη της υποβάθμισης της περιοχής από παρακείμενες ανθρωπογενείς δραστηριότητες στη λεκάνη απορροής” [7]

Είναι λοιπόν φανερό ότι η εν λόγω μελέτη δείχνει να προσπερνά θεμελιώδη ζητήματα ασφαλείας σχετικά με τη δόμηση εντός υγροτόπου.

Στα θέματα που αφορούν στην εκτίμηση των επιπτώσεων του έργου στην ορνιθοπανίδα της περιοχής και στα ενδιαιτήματά της, ομολογουμένως μείναμε κατάπληκτοι με την άνεση των συνάδελφων υπεύθυνων ορνιθολόγων της μελέτης κ.κ. Π. Μπίρτσα και Β. Χατζηνίκο, που παρά την μακρόχρονη εμπειρία τους σε ορνιθολογικά θέματα, παρασύρθηκαν κι εκτίμησαν ως “αμελητέες” τις επιπτώσεις που θα προκύψουν στα πουλιά από την πλήρη, ολοσχερή και μη αντιστρεπτή καταστροφή του υγροτόπου. Ο βαθμός υποκειμενικής χρήσης του πλούσιου νομικού και θεσμικού πλαισίου που διαθέτει η χώρα για την προστασία της βιοποικιλότητας, είναι ομολογουμένως πρωτόγνωρος! Ιδιαίτερα δε όταν οι εκτιμήσεις των ειδικών Ορνιθολόγων που συνέταξαν την Τεχνική έκθεση καταγραφής των οικολογικών χαρακτηριστικών και των περιβαλλοντικών δεικτών για τον υγρότοπο “Παράκτιο έλος Περαίας” [8] στηρίζονται και λαμβάνουν υπ’ όψη, όπως αναφέρουν, τα δεδομένα που έχει δημοσιεύσει η Οικοτοπία στα τρία παρακάτω άρθρα, με βάση τα οποία εμείς εκτιμούμε ότι οι επιπτώσεις θα είναι μη αντιστρεπτές για τον υγρότοπο και την ορνιθοπανίδα.

• Τσαΐρια: ο βάλτος που θα ξελασπώσει την καινοτομία στη Θεσσαλονίκη
• Ήταν κάποτε μια λιμνοθάλασσα, που δεν ήθελε ούτε θάλασσα να γίνει, ούτε και να χτιστεί
• Ο υπέροχος κόσμος των πουλιών στα Τσαΐρια Περαίας και στο Παράκτιο Έλος Μίκρας

Κατά συνέπεια, εφόσον με το ίδιο σετ δεδομένων, και με το ίδιο νομοθετικό πλαίσιο καταλήγουμε σε αντιδιαμετρικά αντίθετες εκτιμήσεις ως προς τις επιπτώσεις, είναι φανερό ότι στην κρίση των ορνιθολόγων της μελέτης, βάρυνε η επαγγελματική τους ευθύνη να φέρουν σε πέρας την μελέτη που τους ανέθεσε η εταιρεία THESS INTEC, που είναι και ο άμεσος δικαιούχος των υποδομών που θα κατασκευαστούν.

Μιλώντας για υποκειμενικότητα στην ερμηνεία νόμων και δεδομένων, θα μπορούσαμε ενδεχομένως να συμφωνήσουμε με το γεγονός ότι η απώλεια του 3-5 % του αναπαραγώμενου πληθυσμού νεροχελίδονου της χώρας, είναι ίσως αμελητέα σε παγκόσμια κλίμακα…

Ενδεχομένως θα μπορούσε επίσης να θεωρηθεί αμελητέο το γεγονός ότι ο υγρότοπος διατηρεί σημαντικούς πληθυσμούς σε εθνικό επίπεδο (>1% του εθνικού πληθυσμού) και πληροί τα κριτήρια οριοθέτησης για Ζώνη Ειδικής Προστασία για τα είδη: Βαρβάρα (Tadorna tadorna), Πρασινοκέφαλη πάπια (Anas platyrhynchos), Καλαμόκιρκος (Circus aeruginosus), Στρειδοφάγος (Haematopus ostralegus), Καλαμοκανά (Himantopus himantopus), Πετροτριλίδα (Burhinus oedicnemus), Θαλασσοσφυριχτής (Charadrius alexandrinus) και Κοκκινοσκέλης (Tringa totanus), οι οποίοι απλώς θα πάψουν να υπάρχουν όταν πάψει να υπάρχει και ο υγρότοπος.

Αντικειμενικά όμως εφιστούμε την προσοχή σας στα θέματα ασφάλειας δόμησης σε μία τέτοιου τύπου περιοχή. Εν κατακλείδι η απόφαση για την αδειοδότηση του έργου αυτού είναι μια πολιτική απόφαση με πολύ αμφίβολα αποτελέσματα σχετικά με τον αρχικό σχεδιασμό. Οι μελέτες και τα έργα που απαιτούνται για τη στεγανοποίηση και σταθεροποίηση του προς δόμηση οικοπέδου είναι και χρονοβόρα, αλλά και απαιτούν κονδύλια που δεν περιγράφεται από που θα αντληθούν, ούτε και προϋπολογίζονται με ακρίβεια., παρά το γεγονός ότι η ΣΜΠΕ προτείνει την καθολική ανύψωση του εδάφους κατά 2-4 μ., έργο με αναμενόμενο εύλογο τεράστιο κόστος.

Επιπλέον, μη ικανοποιητικά κρίνονται τα προτεινόμενα μέτρα για την αντιπλημμυρική προστασία των υποδομών και των όμορων δομημένων περιοχών Διεθνούς Αεροδρομίου Θεσσαλονίκης και οικισμού Περαίας. Επισημαίνεται ότι η περιοχή της εκβολής του Ανθεμούντα έχει χαρακτηριστεί ως μία από τις δέκα “Ζώνες Υψηλού Κινδύνου Πλημμύρας” στην Κεντρική Μακεδονία, με βάση το Σχέδιο Διαχείρισης κινδύνων πλημμύρας λεκανών απορροής ποταμών υδατικού διαμερίσματος της Κεντρικής Μακεδονίας που συντάχθηκε από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας το 2017 [9].

Είναι στην κρίση σας η απόφαση έγκρισης της εν λόγω ΣΜΠΕ και το άνοιγμα του δρόμου για την αδειοδότηση αυτού του παράλογου, αναχρνονιστικού κει υπερφίαλου σχεδίου.

Είναι στην κρίση σας η αντικειμενική εξέταση των παρατιθέμενων δεδομένων

Είναι στην κρίση σας η λήψη μιας απόφασης που να ικανοποιεί το αίσθημα δικαίου και ασφάλειας των πολιτών και την απαίτησή τους για έμπρακτη προστασία του περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας.□

Υποσημειώσεις

[1] Ναγκούλης, Θ., Κ. Λουπασάκης, 2001. Υδρολογικό καθεστώς της πεδινής ζώνης της λεκάνης του Ανθεμούντα (Θεσσαλονίκη). Δελτίο της Ελληυνικής Γεωλογικής Εταιρείας. Τομ. XXXIV/5, 2001. Πρακτικά 9ου διεθνούς Συνεδρίου, Αθήνα, Σεπτέμβριος 2001, σελ. 1859 – 1868.

[2] Καζάκης, Ν., Βουδούρης, Κ., Τζόλλας, Ν., Παύλου, Α., Σωτηριάδης, Μ. και Καντηράνης Ν., 2015. Ποιοτικά χαρακτηριστικά του υπόγειου νερού στη λεκάνη του Ανθεμούντα, βόρεια Ελλάδα. Επιστημονική επετηρίδα, τμήμα Γεωλογίας, Α.Π.Θ. Ειδικός τόμος 103, Τιμητική έκδοση στη μνήμη του ομότιμου καθηγητή Γ. Ελευθεριάδη, σελ. 17-20

[3] Παλαιολόγος, Ε., Σ. Μερτίκας, 2011. Καθιζήσεις στην Ελλάδα λόγω υπεραντλήσεων. Τομέας Υδραυλικής και Τεχνικής Περιβάλλοντος, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών, Πολυτεχνική Σχολή Α.Π.Θ. Τιμητικός τόμος για τον Καθηγητή Δημήτρη Τολίκα. Σελ. 255-265

[4] Tzampoglou, P.; Ilia, I.; Karalis, K.; Tsangaratos, P.; Zhao, X.; Chen, W. Selected Worldwide Cases of Land Subsidence Due to Groundwater Withdrawal. Water 2023, 15, 1094. https://doi.org/10.3390/w15061094

[5] Έργο WATER AGENDA στην υδρολογική λεκάνη του Ανθεμούντα

[6] Voria.gr 15.10.2021 “Θεσσαλονίκη: Υπερχείλισε ο Ανθεμούντας – Κλειστός ο δρόμος αεροδρομίου -Περαίας (vid)”

[7] Τα κεφαλαία είναι των συντακτών της ΣΜΠΕ

[8] Τεχνική έκθεση καταγραφής των οικολογικών χαρακτηριστικών και των περιβαλλοντικών δεικτών για τον υγρότοπο “Παράκτιο έλος Περαίας”

[9] Typostes.gr, 11.12.2017, Οι 10 ζώνες υψηλού κινδύνου για πλημμύρες – Που είναι στη Θεσσαλονίκη

Πουλιά σε διαρκή μετακίνηση

Περισσότερα από 190 είδη πουλιών έχουν καταγραφεί στην υγροτοπική αυτή περιοχή, πολλά από τα οποία είναι σπάνια και απειλούμενα. Ένα μικρό φωτογραφικό λεύκωμα και μάι εκτίμηση της ορνιθολογικής σημασίας της περιοχής, παρουσιάζονται σε αυτό το άρθρο.

Ο υγρότοπος βρίσκεται σε λειτουργική σύνδεση με άλλους υγρότοπους γύρω από τον Θερμαϊκό Κόλπο κι έτσι παρατηρείται ανάμεσά τους μια συνεχής μετακίνηση κυρίως υδρόβιων πουλιών.

Πολλά ακόμη είδη μικρόπουλων και άλλα επιδημητικά ή μεταναστευτικά είδη χρησιμοποιούν τον υγρότοπο για τροφοληψία, στάση για ξεκούραση ή φώλιασμα.

…περισσότερα στο άρθρο

Ο υπέροχος κόσμος των πουλιών στα Τσαΐρια Περαίας και στο Παράκτιο Έλος Μίκρας

Στρατής Μπουρδάκης, Μαρία Παναγιωτοπούλου

□