Επτά σημεία προβληματισμού για την ολοκληρωμένη διαχείριση των δασικών οικοσυστημάτων & την αξιοποίηση της δασικής βιομάζας

Το πρόσφατο κυβερνητικό αφήγημα των 7 σημείων για το «νέο μοντέλο διαχείρισης των δασικών οικοσυστημάτων της Ελλάδας» [1] που παρουσιάστηκε επανειλημμένα τις προηγούμενες ημέρες από τον Υπουργό ΥΠΕΝ κ. Σκυλακάκη, έχει προσελκύσει το έντονο ενδιαφέρον του δασικού κόσμου, με ποικίλες δημόσιες τοποθετήσεις καθώς και ποικίλες αντιδράσεις. Παρακάτω θα παρουσιάσουμε εν τάχει τις θετικές και αρνητικές του πλευρές σύμφωνα με την ελληνική και διεθνή εμπειρία και πρακτική:

1. Επικαιροποιημένες διαχειριστικές μελέτες

Αναφορικά με τις «επικαιροποιημένες διαχειριστικές μελέτες» (για τις οποίες υπήρχε ομάδα εργασίας που δεν ολοκληρώσε πλήρως τις προτάσεις της [2]) αναμένουμε με ενδιαφέρον τις νέες προδιαγραφές αφού πράγματι οι υφιστάμενες είναι απαρχαιωμένες, καθώς δεν εντάσσουν ακόμη σημαντικά θέματα όπως:

μέτρα διατήρησης της βιοποικιλότητας [3], ιδιαίτερα για δάση που ανήκουν στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Natura 2000, όπως προβλέπεται εντός της ΕΕ,
αξιοποίηση των δευτερογενών Μη Ξυλωδών Δασικών Προϊόντων [4] καθώς π.χ. σε πολλά μεσογειακά δάση η συλλογή τους αποφέρει πολλαπλάσια κέρδη από το ξύλο χωρίς να απαγορεύεται και η παράλληλη αξιοποίηση του [5] (Βλέπε σχετικό πόρισμα “Καθορισμός νομικού πλαισίου για την διαχείριση και πιστοποίηση των αυτοφυών εδώδιμων μανιταριών”).
μέτρα για την αύξηση των μελισσοκομικών και λιβαδοπονικών πόρων κ.ά.

Φυσικά το «ψηφιακό δάσος» [6] είναι μια μεγάλη και απαραίτητη μεταρρύθμιση που χρόνια αναμένουμε να ολοκληρωθεί, παρόλες τις διάφορες φιλότιμες προσπάθειες, ώστε επιτέλους να δούμε ψηφιοποιημένα και επεξεργάσιμα τόσο τα στοιχεία όλων των διαχειριστικών μελετών όσο και όλους τους διαχειριστικούς χάρτες καθώς είναι γνωστό ότι το δημόσιο πληρώνει ξανά και ξανά την αντιγραφή των ίδιων μελετών εδώ και δεκαετίες.

2. Επιδότηση της απόληψης πιστοποιημένης δασικής βιομάζας

Η «επιδότηση της απόληψης πιστοποιημένης δασικής βιομάζας» είναι σαφώς θεμιτή, καθώς η εγκατάλειψη των δασικών εκτάσεων από τους παραδασόβιους πληθυσμούς αύξησε πράγματι την βιομάζα και το ξύλο θρυμματισμού είναι ένα προϊόν που πολύ συχνά μένει αναξιοποίητο ακόμη και στα παραγωγικά μας δάση. Η αξιοποίησή του από τις βιομηχανίες (που σήμερα είναι αντιοικονομική) θα ήταν ευχής έργο, ιδιαίτερα στα εύφλεκτα, νεαρά και εκτός διαχείρισης δάση, όπως οι συνηρεφείς θαμνώνες (π.χ. πρινώνες), τα παραμεσόγεια πευκοδάση (συχνά εκτός διαχείρισης) κ.ά. σύμφωνα και με τις σχετικές προδιαγραφές των Διαχειριστικών Σχεδίων Βόσκησης.

Η απόληψη βιομάζας δεν μπορεί όμως να θεωρηθεί ούτε πανάκεια ούτε ταυτόσημη με την αντιπυρική προστασία καθώς:
α) υπάρχουν πάντοτε περιοχές δύσβατες και απροσπέλαστες
β) η απόληψη βιομάζας οδηγεί ξανά στην ταχεία αναβλάστηση και χρειάζεται συνεχείς επεμβάσεις για να διατηρηθεί σε χαμηλό ποσοστό [7]
γ) στα υψηλά ορεινά δάση η νεκρή βιομάζα αποτελεί ενδιαίτημα για σημαντικά και συχνά απειλούμενα είδη της βιοποικιλότητας των υπερώριμων δασών που η νομοθεσία χρήζει ως απόλυτης προστασίας.

Τέλος ας μην ξεχνάμε ότι η μεγαλύτερη αποθήκη άνθρακα είναι το έδαφος – ιδιαίτερα το δασικό, το οποίο προφανώς δεν μπορεί, ούτε πρέπει, να μπει στην «εξίσωση».

3. Αδερφοποίηση δασών Βορρά-Νότου

Για την «αδερφοποίηση» δασών Βορρά-Νότου» (σημείο 3) θα ήταν ενδιαφέρον να δούμε μια σχετική οικονομοτεχνική μελέτη ή ένα βιώσιμο οικονομικό παράδειγμα που θα εκκινούσε το ενδιαφέρον του επιχειρηματικού κόσμου, πλην της γνωστής κρατικοδίαιτης επιχειρηματικότητας που έχουμε δει πολλές φορές στην χώρα μας να κατασπαταλά κονδύλια χωρίς αξιολόγηση του αποτελέσματος. Το γεγονός ότι η νότια Ελλάδα δεν παράγει δασικά προϊόντα σχετίζεται πάντως και με την σχεδόν ανύπαρκτη πλέον Δασική Υπηρεσία, ας θυμηθούμε τι παρήγαγε η Βυτίνα όταν ήταν επαρκώς στελεχωμένη!

4. Σύστημα δημιουργίας carbon credits

Η τέταρτη πρόταση (σύστημα δημιουργίας carbon credits) φαίνεται εξαιρετικά ενδιαφέρουσα αλλά γιατί να αφορά μόνο «έργα δάσωσης, αναδάσωσης ή βελτίωσης διαχείρισης δασών» και όχι διατήρησης ή δημιουργίας πυρανθεκτικών αγροδασικών συστημάτων; Γιατί τα δικαιώματα να τα λαμβάνουν και να τα εμπορεύονται μόνο ρυπογόνες βιομηχανίες και όχι να δημιουργηθεί ένα σχήμα για τους κτηνοτρόφους με εκτατικές εκτροφές που διατηρούν πυρανθεκτά δασικά οικοσυστήματα όπως ήδη συμβαίνει στο εξωτερικό;

*Έβρος μετά την μεγάλη πυρκαγιά του 2023. Photo (C) Spyros Panagiotarakos – Wildlife.*

5. Υποχρεωτικά μέτρα αντιπυρικής προστασίας

Είναι ευνόητο ότι κανείς δεν θα διαφωνήσει με τα «υποχρεωτικά μέτρα αντιπυρικής προστασίας». Ποιοι θα εφαρμόσουν και θα «απορροφήσουν» τα χρήματα για την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών είναι το μεγαλύτερο ζήτημα διότι η καθ΄ ύλη δασική υπηρεσία φαίνεται να συνεχίζει να παραγκωνίζεται ενώ υπέρογκα ποσά διατίθενται στην Πυροσβεστική, τους Δήμους και τις Περιφέρειες και το Υπουργείο Πολιτικής Προστασίας και Κλιματικής Αλλαγής και ιδιώτες, χωρίς να έχουμε δει κάποια αξιολόγηση του αποτελέσματος.

6. Νέα υβριδικά συνεργατικά σχήματα

Για τα «νέα υβριδικά συνεργατικά σχήματα» σύμπραξης ΔΑΣΕ-εταιρειών, αν και ίσως θεμιτό μέτρο δεν φάνηκε όμως να εφαρμόζεται στην πράξη π.χ. στα έργα AntiNero όπου οι ανάδοχοι χρησιμοποίησαν κυρίως ανειδίκευτους εργάτες αντί για πιστοποιημένους δασεργάτες ΔΑΣΕ, ενώ η τιμολόγηση των εργασιών από το ΤΑΙΠΕΔ εκτίναξε το κόστος τους, δεκαπλασιάζοντάς το, χωρίς να έχει γίνει ως τώρα καμία αξιολόγηση αποτελεσματικότητας. Να σημειώσουμε εδώ ότι παρ’ όλη την μεγάλη επένδυση AntiNero στον Έβρο, αυτός κάηκε σχεδόν ολοσχερώς, ενώ αντίθετα μόνο λίγοι δασεργάτες κατάφεραν να σώσουν 100.000 στρ. πολύτιμου δάσους, υπό την σωστή καθοδήγηση δασικών υπαλλήλων [8].

7. Ενίσχυση της Δασικής Υπηρεσίας

Τέλος η κατ’ επανάληψη εξαγγελία της ίδιας πρότασης για «ενίσχυση της Δασικής Υπηρεσίας» με 500 μόνιμους υπαλλήλους προκαλεί μειδίαμα, καθώς ήδη πολύ λιγότεροι από τους μισούς δεν θα προσληφθούν αφού δεν επιλέχθηκαν με τις διαδικασίες του ΑΣΕΠ, ενώ δεν εξηγεί πως προέκυψε αυτός ο «μαγικός» αριθμός. Το νούμερο αυτό πρωτοεμφανίσθηκε το 2019 και αφορούσε την αναπλήρωση των αποχωρούντων με σύνταξη δασολόγων και δασοπόνων από το έτος 2010 μέχρι το 2018 σε συνεννόηση τότε με την τρόικα, όταν απαγορεύονταν νέες προσλήψεις, ενώ έκτοτε έχουν αποχωρήσει πολλοί ακόμη. Οποιοσδήποτε κυβερνητικός σχεδιασμός θα είναι στον αέρα χωρίς μια ενδυναμωμένη Δασική Υπηρεσία που έχει ανάγκη τουλάχιστον να αναπληρώσει τους αποχωρήσαντες από τις τελευταίες προσλήψεις πριν 20 χρόνια (ίσως και πάνω από 2000 άτομα) καθώς και μετάταξη υπαλλήλων διοικητικών/οικονομικών καθηκόντων που μετά την μεταφορά των δασικών υπηρεσιών στο ΥΠΕΝ εκτελούν δασικοί υπάλληλοι. Και φυσικά χρειάζονται νέοι επιστήμονες από πολλές ειδικότητες (π.χ. μηχανικοί, τοπογράφοι, δικηγόροι, βιολόγοι κτλ) και με εξειδίκευση καθώς η παρωχημένη αντίληψη ότι ο δασολόγος «κάνει για όλες τις δουλειές» οδήγησε τον κλάδο στην επιστημονική απαξίωση.

Το νεκρό ξύλο είναι πολύτιμο για τη βιοποικιλότητα των ώριμων δασών (ασπόνδυλα, θηλαστικά, πουλιά, μύκητεσς κλπ). Photo (c) Μ. Παναγιωτοπούλου

Είναι σαφές λοιπόν ότι για την υλοποίηση των φιλόδοξων κυβερνητικών στόχων θα χρειαστεί ένας ολοκληρωμένος σχεδιασμός με κορμό μια αναβαθμισμένη Δασική Υπηρεσία που θα μπορεί να εφαρμόσει τα νέα μέτρα, κάτι που θεσμοθετήθηκε με την Εθνική Στρατηγική για τα Δάση [9] που «έμεινε στο ράφι» και την οποία συνέταξαν αναγνωρισμένοι επιστήμονες, μετά από πανελλήνια δημόσια διαβούλευση στην οποία συμμετείχαν όλοι οι κοινωνικοί εταίροι.

Στο μοντέλο της “μεσογειακής δασοπονίας” χωρούν φυσικά και οι σχεδιασμοί «αξιοποίησης της βιομάζας» μπορεί να γίνουν όμως μόνο με βάση στοιχεία από σχετικές πιλοτικές οικονομοτεχνικές εφαρμογές στην πράξη, καθώς και δημόσια διαβούλευση με τους επαγγελματίες του χώρου και τους επιστήμονες του κλάδου που να αποδεικνύουν την βιωσιμότητα του εγχειρήματος. Να θυμίσουμε ότι στην Αυστρία, οι εταιρίες «αειφορικής» αξιοποίησης της βιομάζας της χώρας τους, λεηλατούν την γειτονική Ρουμανία [10] (τον «Αμαζόνιο του βορρά») όπου οι δασικές υπηρεσίες πνέουν τα λοίσθια και η παράνομη υλοτομία ανθίζει!!!

Άλλωστε η επιδότηση της καύσης δασικής βιομάζας (με την δικαιολογία ότι έτσι βοηθάμε το κλίμα) είναι ένα από τα μεγαλύτερα περιβαλλοντικά σκάνδαλα («greenwashing») [11] στην ΕΕ και χρειάζεται επιτέλους να ληφθεί σοβαρά υπόψη τόσο από την πολιτική ηγεσία όσο και από τους πολίτες!