Διαταραγμένοι ηγέτες

από τον Steve Taylor, Ph.D., Psychology Today, OCT 2020.
Μετάφραση: Μαρία Παναγιωτοπούλου

Υπάρχουν πολλοί τύποι κυβερνήσεων. Υπάρχει η δημοκρατία, που επί λέξει σημαίνει διακυβέρνηση από το λαό. Υπάρχει η απολυταρχία, όπου η διακυβέρνηση γίνεται από ένα άτομο με απόλυτη εξουσία, όπως ένας μονάρχης ή ένας δικτάτορας. Υπάρχει επίσης η ολιγαρχία, όπου την εξουσία κατέχει ένας μικρός αριθμός εξαιρετικά πλούσιων ή/και επιδραστικών ατόμων.

Μια λιγότερη γνωστή – αλλά δυστυχώς άγνωστη – μορφή διακυβέρνησης είναι η “παθοκρατία”, όπου η η κυβέρνηση είναι στα χέρια ατόμων με διαταραχές προσωπικότητας. Στις περισσότερες περιπτώσεις αυτό σημαίνει άτομα με διαταραχή ψυχοπάθειας ή ναρκισσιστικής προσωπικότητας.

Έχω γράψει για την “παθοκρατία” σε μία σειρά αναρτήσεων σε αυτό το blog για όλη την περασμένη χρονιά. Η σύλληψη της ιδέας έγινε αρχικά από τον Πολωνό ψυχολόγο Andrew Lobaczewski, που μεγάλωσε υπό το καθεστώς της κατοχής από τους Ναζί και κατόπιν είχε την εμπειρία του Σοβιετικού καθεστώτος υπό τον Στάλιν. Ο Lobaczewski αφιέρωσε την καριέρα του στη μελέτη της σχέσης μεταξύ διαταραχών προσωπικότητας και πολιτικής.

Κατέληξε στο ότι άτομα με διαταραχές όπως η ψυχοπάθεια και η ναρκισσιστική προσωπικότητα δείχνουν μια ισχυρή έλξη προς την εξουσία και συχνά απαρτίζουν τις κυβερνήσεις διάφορων χωρών. Προσδιόρισε την “παθοκρατία” ως “ένα σύστημα εξουσίας δημιουργημένο από μια μικρή παθολογική μειοψηφία, που παίρνει τον έλεγχο μιας κοινωνίας φυσιολογικών ανθρώπων.”

Θεωρώ ότι υπάρχει κίνδυνος για την κυβέρνηση των ΗΠΑ να εξελιχθεί σε μια παθοκρατία. Τώρα πλέον το διαπιστώνουμε. Ακόμη και πριν την προεδρεία του Τραμπ, ένας μεγάλος αριθμός Αμερικανών ψυχολόγων, ψυχιάτρων και άλλων επαγγελματιών της ψυχικής υγείας, δημοσίευσαν την πεποίθησή τους ότι ο πρόεδρος έχει μία διαταραγμένη προσωπικότητα. Πιο πρόσφατα, η ανιψιά του προέδρου, Mary Trump, κλινική ψυχολόγος, δήλωσε ότι ο πρόεδρος υποφέρει από κακοήθη ναρκισσισμό και πιθανά και άλλες καταστάσεις όπως κοινωνιοπάθεια και διαταραχή της εξαρτημένης προσωπικότητας.

Η παθοκρατία δεν αφορά μόνο μεμονωμένους ηγέτες, ωστόσο. Μόλις ένας διαταραγμένος ηγέτης βρεθεί στην εξουσία, τα υπεύθυνα και ηθικά άτομα σταδιακά εγκαταλείπουν την κυβέρνηση, είτε γιατί παραιτούνται είτε γιατί εκδιώκονται. Είναι μόνο θέμα χρόνου, πριν η κυβέρνηση γεμίσει με αδίστακτους ανθρώπους που χαρακτηρίζονται από σοβαρή έλλειψη ενσυναίσθησης και συνείδησης.

Οι παθοκρατίες εμφανίζονται γιατί οι άνθρωποι με ψυχοπάθεια και ναρκισσιστική προσωπικότητα έχουν μια ισχυρή επιθυμία για εξουσία. Άτομα ηθικά και με ενσυναίσθηση μπορεί να κερδίζουν θέσεις εξουσίας στη βάση της αξίας και των ικανοτήτων τους, αλλά δεν νιώθουν το ίδιο έντονο κίνητρο για την εξουσία όπως οι ψυχοπαθείς και οι ναρκισσιστές.

Οι ναρκισσιστές και οι ψυχοπαθείς πιέζουν τους εαυτούς τους να αναρριχηθούν σε θέσεις εξουσίας, με τον πιο αδίστακτο και αυθάδη τρόπο, προωθούμενοι από την ανάγκη για εξουσία, προσοχή απάνω τους και πλούτο. Σε αυτήν την ανάρτηση θα ήθελα να εξηγήσω από που προέρχεται αυτή η θέληση για εξουσία.

Ακραίος Διαχωρισμός

Ένας από τους λόγους για τους οποίους οι διαταραχές προσωπικότητας με ενδιαφέρουν είναι γιατί είναι στον αντίποδα των “πνευματικών” καταστάσεων. Η πνευματικότητα αφορά κυρίως τη σύνδεση. Είναι η υπέρβαση της ιδέας ότι ο εαυτός μας είναι το κέντρο του κόσμου. Είναι το αίσθημα σύνδεσης με άλλα ανθρώπινα όντα και με τον φυσικό κόσμο. Αυτή η αίσθηση σύνδεσης γεννά ένα αίσθημα φροντίδας και συμπόνιας για άλλα όντα, και μία αίσθηση ευθύνης απέναντι στο ανθρώπινο γένος και στον κόσμο γενικότερα.

Όπως έδειξα στο βιβλίο μου Το Άλμα τα πνευματικά ανεπτυγμένα άτομα δεν αισθάνονται κάποια ώθηση για να συσσωρεύσουν πλούτο, εξουσία κι επιτυχία. Δεν έχουν επιθυμία για προσωπικό όφελος γιατί δεν αισθάνονται έλλειψη. Η αίσθηση τους για σύνδεση σημαίνει ότι νιώθουν μέρος του κόσμου και του περιεχομένου του, όπου ζουν, σε ισότιμη βάση με τους άλλους ανθρώπους.

Άτομα με διαταραχές ψυχοπάθειας ή ναρκισσιστικής προσωπικότητας, βιώνουν τον κόσμο με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο. Ζουν σε μία κατάσταση έντονου διαχωρισμού και αποσύνδεσης. Είναι παγιδευμένοι μέσα στον ίδιο τους τον ψυχικό, διανοητικό κόσμο, σαν φυλακισμένοι στην απομόνωση, μόνοι με τις παρορμήσεις και τις επιθυμίες τους. Δεν μπορούν να συναισθανθούν τα αισθήματα άλλων ανθρώπων, ή να δουν τον κόσμο από την οπτική γωνία άλλων ανθρώπων. Ο κόσμος έξω από το μυαλό τους είναι ένα σκιερό, μη πραγματικό μέρος, απέναντι στο οποίο δεν αισθάνονται καμία υπευθυνότητα. Τα πάντα έρχονται σε δεύτερη μοίρα μπροστά στις δικές τους ανάγκες και παρορμήσεις.

Γι’ αυτό οι ψυχοπαθείς και οι ναρκισσιστές ρέπουν προς την αυταπάτη. Είναι τόσο βυθισμένοι στο δικό τους υποκειμενικό κόσμο, που οι ίδιες τους οι σκέψεις και επιθυμίες, τους φαίνονται τόσο ρεαλιστικές όσο και ο ίδιος ο κόσμος. Έτσι όταν διάφορα γεγονότα δείχνουν να έρχονται σε αντίθεση με τις επιθυμίες και τις σκέψεις τους, αρνούνται να αποδεχτούν την πραγματικότητα αυτών των γεγονότων. Αγνοούν κάθε αρνητική πληροφορία που έρχεται σε αντίθεση με το δικό τους προτιμώμενο όραμα της πραγματικότητας.

Σαν αποτέλεσμα, οι διαταραγμένοι ηγέτες είναι συνήθως πολύ ανεπαρκείς στην ανταπόκρισή τους σε κρίσεις, καθώς είναι απρόθυμοι να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα. Αυτό ήταν και το θέμα με τον Χίτλερ, όταν οι σύμμαχοι άρχισαν να παίρνουν το πάνω χέρι στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αρνήθηκε να δεχτεί την αποτυχία και τον κίνδυνο. Γαντζώθηκε σε παράξενες και μη ρεαλιστικές ελπίδες με συνέπεια να λάβει λανθασμένες αποφάσεις. Αυτό ήταν και το θέμα με την ανταπόκριση του Προέδρου Τραμπ κατά τη διάρκεια της πανδημίας του κωρονοϊού.

Η παρόρμηση για την εξουσία

Η ακραία αίσθηση διαχωρισμού που έχουν οι ψυχοπαθείς και οι ναρκισσιστές είναι επίσης η ρίζα για την ισχυρή επιθυμία τους για την εξουσία. Όπως επεσήμανα στο βιβλίο μου Η Πτώση, η επιθυμία για εξουσία και πλούτο προέρχεται από ένα πολύ ισχυρό αίσθημα έλλειψης. Υποσειόσασταν, νιώθουν ανολοκλήρωτοι, σαν να τους λείπει κάτι, σαν θραύσματα που έχουν σπάσει από το όλο. Σαν αποτέλεσμα λαχταρούν την εξουσία, τις θέσεις και τον πλούτο ως έναν τρόπο στην προσπάθειά τους να ολοκληρώσουν τον εαυτό τους. Η βασική κινητήρια δύναμη στη ζωή τους είναι η συσσώρευση, γιατί νιώθουν ανολοκλήρωτοι.

Υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που βοηθούν τα διαταραγμένα άτομα να κυνηγούν την εξουσία. Επειδή έχουν πλήρη έλλειψη ενσυναίσθησης και συνείδησης, δεν έχουν τύψεις ή αναστολές για την κακομεταχείριση ή εκμετάλλευση άλλων. Άτομα ηθικά και με ενσυναίσθηση είναι απρόθυμα να ενεργούν με οποιοδήποτε τρόπο βλαπτικό για τους άλλους, αλλά οι ψυχοπαθείς και οι ναρκισσιστές δεν έχουν τέτοιες αναστολές. Στο κυνήγι τους για εξουσία, συστηματικά χρησιμοποιούν και καταχρώνται τους άλλους, τσαλαπατώντας όποιον τους στέκεται εμπόδιο. Άλλοι άνθρωποι είναι απλώς αντικείμενα γι’ αυτούς, που μπορούν να βγουν από τη μέση – η να εξαφανιστούν – σαν να ήταν εμπόδια σε ένα δρόμο.

Ένας ακόμη παράγοντας είναι ότι τα διαταραγμένα άτομα, έχουν ένα αίσθημα ανωτερότητας. Νιώθουν ότι τους αξίζει να έχουν θέσεις εξουσίας, γιατί είναι πιο έξυπνοι και πιο ικανοί από οποιονδήποτε άλλον. Σε ακραίες περιπτώσεις πιστεύουν ότι είναι αλάνθαστοι, αδύνατον να λάβουν λάθος αποφάσεις, μια μια τεράστια γκάμα εμπειρίας, που στην πραγματικότητα δεν έχουν.

Δυσαρέσκεια και Καταστροφή

Άτομα με διαταραχές προσωπικότητας ζουν σε μία κατάσταση συνεχούς δυσαρέσκειας. Αυτή είναι μία ακόμη συνέπεια του σοβαρού διαχωρισμού και του αισθήματος έλλειψης. Σε μεγάλο βαθμό, η ανθρώπινη ευτυχία, προκύπτει από το αίσθημα της σύνδεσης με τους άλλους και με τον κόσμο γύρω μας. Η τραγική πλευρά της κατάστασης των ψυχοπαθών και ναρκισσιστών είναι πως όση εξουσία και να συγκεντρώσουν, ή πλούτο, δεν μπορούν ποτέ να αποδράσουν από αυτό το αίσθημα έλλειψης που τους κατατρέχει και από τη δυσαρέσκειά τους. Μπορούν να βιώσουν σύντομες περιόδους ευτυχίας, όταν θα έχουν κερδίσει μία νίκη, ή τιμωρήσει τον εχθρό τους. Αλλά ακόμη και η ευτυχία τους είναι τοξική, γιατί προέρχεται από υπεροψία, χαιρεκακία και μνησικακία. Και η ευτυχία τους πάντα ξεφτίζει πολύ γρήγορα, επιστρέφοντας τους στο οικείο γι’ αυτούς αίσθημα δυσαρέσκειας και ανολοκλήρωσης.

Γι΄ αυτό ακριβώς τελικά τα διαταραγμένα άτομα είναι τόσο καταστροφικά. Η δυσαρέσκειά τους και η ματαίωση κορυφώνεται, ωθώντας τους σε ακόμη πιο ακραίες επιδείξεις εξουσίας και ακόμη πιο ακραία επεισόδια αυταπάτης. Με την υποστήριξη της παθοκρατικής κυβέρνησης που έχει συγκεντρώσει γύρω του, ο διαταραγμένος ηγέτης γίνεται όλο και περισσότερο πιο αδίστακτος, δημιουργώντας περισσότερο χάος, καταπίεση και βία.

Στις ΗΠΑ, η διαδικασία ήδη εκτυλίσσεται. Θα διαπιστώσουμε για πόσο ακόμη θα συνεχιστεί στις 3 Νοεμβρίου*.

□

Σημείωση: το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Psychology Today, στις 7 Οκτωβρίου 2020. https://www.psychologytoday.com/intl/blog/out-of-the-darkness/202010/disordered-leaders