Θα πήγαινα στη Παταγονία. Δυο χρόνια πριν. Διάβασα πολύ, μέτρησα τις μέρες που μπορούσα να διαθέσω και ανάμεσα στις πολλές επιλογές που έπρεπε να κάνω ήταν και αυτή μεταξύ της Ουσουάια (Ushuaia), τη νοτιότερη πόλη της Αργεντινής και συνηθισμένο προορισμό των οργανωμένων ταξιδιών στην περιοχή, και του Πουέρτο Γουίλιαμς (Puerto Williams), στη Χιλή, τον νοτιότερο οικισμό του πλανήτη που για πολλούς λόγους δεν επιλέγουν τα τουριστικά πρακτορεία. Οργανώνοντας εγώ το ταξίδι, φυσικά διάλεξα το δεύτερο. Και με αντάμειψε πολλαπλά.

Καθώς ετοιμαζόμουνα από Πούντα Αρένας (Punta Arenas), το πάλαι ποτέ μεγάλο λιμάνι στον πορθμό του Μαγγελάνου, για το ταξίδι νοτιότερα, ανακαλύπτω ότι το Πουέρτο Γουίλιαμς βρίσκεται πάνω σε ένα νησί. Το λένε Ναβαρίνο! Από πού κι ως πού θα σκεφτείτε και το ίδιο αναρωτήθηκα και εγώ.
Ιδού, λοιπόν, πώς το Ναβαρίνο μας έφτασε σε απόσταση αναπνοής από το νότιο πόλο: Η Βρετανική χαρτογραφική αποστολή που εκείνη την εποχή είχε βάλει στόχο τη νότια Αμερική φτάνει κάποια στιγμή στο νησί. Πρέπει να δώσει ένα όνομα στη νέα ανακάλυψη. ‘Ανακάλυψη’, βέβαια, μόνο για αυτούς τους ξένους, γιατί ο τόπος ήταν γνωστός στους ιθαγενείς κατοίκους του. Μέχρι να φθάσουν εκεί κάτω, πλοίαρχος και αξιωματικοί έχουν ήδη δώσει τα ονόματά τους σε νησιά, ακρωτήρια, κορφοβούνια. Πώς να το πουν αυτό τώρα;

O δρόμος του Τέλους του Κόσμου

Πίσω από τα κατάρτια, τα ‘δόντια του διαβόλου’,
στο νησί Ναβαρίνο
Η χρονολογία είναι έμπνευση. Είμαστε στα 1827. Τι έγινε τότε; Η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της. Μόνο που αν δεν κατάφερνε η Μεγάλη Βρετανία να πείσει Γαλλία και Ρωσία να μας υποστηρίξουν, ο Ιμπραήμ που τότε επέλαυνε μάλλον θα μας είχε κατασφάξει, πολύ περισσότερο που οι αγωνιστές της επανάστασης είχαν ξεκινήσει τον εμφύλιο αλληλοσπαραγμό. Την ανακοπή του Ιμπραήμ και το τέλος της Οθωμανικής κατοχής φέρνει η ναυμαχία στο Ναβαρίνο, όπου οι συμμαχικοί στόλοι των τριών δυνάμεων, υπό την αρχηγία του τολμηρού, αποφασιστικού και μεγάλου φιλέλληνα Κόδριγκτον, κατατροπώνουν τον στόλο των Οθωμανών. Σε ανάμνηση αυτού του γεγονότος, μέσα στο κυρίαρχο τότε κλίμα φιλελληνισμού, για να υπενθυμίσουν την αποφασιστική παρέμβαση της Μεγάλης Βρετανίας στις γεωπολιτικές ανακατατάξεις της εποχής, ναυτικοί και αυτοί δίνουν το όνομα του τόπου της ναυμαχίας στο νέο για αυτούς νησί. Ίσως και γιατί ο πρώτος νεκρός της ναυμαχίας, συνονόματος του αρχηγού της χαρτογραφικής αποστολής, μπορεί να ήταν και συγγενής του. Αυτές είναι οι δικές μου πιθανές ερμηνείες, γιατί δεν βρήκα πουθενά την πραγματική, πέραν του ότι το όνομα δόθηκε σε ανάμνηση της ναυμαχίας του Ναβαρίνο, που και οι σημερινοί κάτοικοι του νησιού γνωρίζουν. Αναζητώ τα απομνημονεύματα του ανθρώπου και ίσως κάποτε να την έχω. Πάντως, αν ήταν γνωστή αυτή η φοβερή ιστορία, τα ελληνικά ταξιδιωτικά γραφεία ίσως να έβαζαν αυτό το Ναβαρίνο ανάμεσα στους προορισμούς τους.

Τα συγκλονιστικά στοιχεία δεν σταματούν εδώ. Θέλετε να μάθετε ποιοι ακριβώς ήταν οι ονοματοδότες; Ήταν ο αρχηγός της αποστολής Robert FitzRoy και η παρέα του που έφθασαν εκεί με το πλοίο Beagle. Εδώ χτυπούν σίγουρα καμπανάκια στους απανταχού βιολόγους και όχι μόνο. Γιατί το Beagle είναι ένα από τα πιο διάσημα πλοία της ανθρωπότητας. Επάνω του ανέβηκε τέσσερα χρόνια αργότερα ο Δαρβίνος για να κάνει το μεγάλο ταξίδι που άλλαξε τη ζωή και τη σκέψη του και τον οδήγησε στη διατύπωση της θεωρίας της εξέλιξης, τον θεμέλιο λίθο της σύγχρονης βιολογίας. Ο δε FitzRoy, καπετάνιος τότε του πλοίου, ήταν ο άνθρωπος που επέλεξε τον επιστήμονα Δαρβίνο για να τον συντροφέψει στο νέο ταξίδι και άκουγε για πέντε περίπου χρόνια πρώτος και από πρώτο χέρι τα νέα επιστημονικά ευρήματα και τις νέες ερμηνείες. Φυσικά, με τέτοια βαριά ιστορία να το συνοδεύει, το πλοίο έπρεπε να περάσει και αλλιώς στην αθανασία. Το όνομά του δόθηκε στο άλλο θαλάσσιο πέρασμα που συνδέει Ατλαντικό και Ειρηνικό, αλλά και χωρίζει Αργεντινή από Χιλή, το Beagle Channel, εκεί στα νότια της Νότιας Αμερικής, κάτω από το άλλο πιο γνωστό πέρασμα, τον πορθμό του Μαγγελάνου. Πάνω σ’ αυτό το νοτιότερο πέρασμα είναι χτισμένο το Πουέρτο Γουίλιαμς.


Και πάλι τα ωραία δεν τελειώνουν εδώ. Το Ναβαρίνο της Παταγονίας έχει κι ένα μικρό ναυτικό μουσείο. Για την ακρίβεια, είναι ένα παροπλισμένο πλοίο που λειτούργησε και ως yacht club και πλωτό μπαρ, όπου άφησαν σημάδια τους μεγάλοι ιστιοπλόοι που έβαλαν στόχο το άκρως επικίνδυνο ακρωτήριο Χορν, στο τέρμα της αμερικανικής ηπείρου. Δεν άρεσαν όμως αυτά στις αρμόδιες αρχές και πλέον το πλοίο λειτουργεί μόνον ως μουσείο. Το όνομά αυτού ‘Μικάλβι (Micalvi)’. Ψάχνω τι να σημαίνει και βρίσκω ότι ανήκει σε Έλληνα, άκουσον άκουσον, ήρωα του αγώνα για ανεξαρτησία της Χιλής (που αποκτήθηκε περίπου στα ίδια χρόνια με τη δική μας), γεγονός για το οποίο ο Μικάλβης(?) μνημονεύεται σχεδόν σε όλες τις πόλεις της Χιλής, σε κάποια πλατεία, δρόμο ή κτίριο, εκτός από το πλοίο. Μάλιστα, στο όμορφο Βαλπαραϊσο, το πιο σημαντικό λιμάνι της χώρας, υπάρχει ένα σχολείο που η κάθε του αίθουσα φέρει το όνομα ενός Έλληνα, σύγχρονου ή παλαιότερου, φυσικά και αυτού.
Δεν είναι απίστευτες αυτές οι συναντήσεις, εκεί κάτω, δίπλα στο νότιο πόλο, για μια Ελληνίδα, μέλος του Τμήματος Βιολογίας ΑΠΘ;!
Εδώ κανονικά θα ολοκληρωνόταν αυτό το σύντομο άρθρο. Όμως, δεν μπορώ να αφήσω απέξω μερικά ακόμη που συνάντησα σ’ αυτόν τον τόπο, που διαβαθμίζονται σε όλο το εύρος της κλίμακας, από θαυμάσια μέχρι αποκρουστικά. Πολύ συνοπτικά, λοιπόν, ένα δημοτικό λεωφορειάκι πηγαίνει από τη μια άκρη του νησιού στην άλλη κι έτσι μπορεί ο ξένος να το δει ολόκληρο, σχεδόν δωρεάν. Εκεί, στην εσχατιά της Γης, το καλοκαίρι είναι τις περισσότερες ημέρες όπως ένα δικό μας βαρυχείμωνο. Σε μια κρυστάλλινη ατμόσφαιρα, συναντιέσαι με υπέροχα τοπία της θάλασσας, του βουνού και φοβερών συνδυασμών τους, δάση, δασικές μικρογραφίες και άλλες φυσικές ομορφιές που αφήνουν δυνατό αποτύπωμα στην ψυχή, προστατευόμενες περιοχές και νέους ανθρώπους, φύλακες ή ξεναγούς, ικανούς να σε μυήσουν στα μυστικά της ζωής στα μεγάλα γεωγραφικά πλάτη, ένα μικρό οικισμό περιποιημένο και καθαρό και τα νερά των Στενών Μπιγκλ να τρέχουν με υψηλές ταχύτητες σαν ποτάμι που ρέει προς τη θάλασσα. Συναντιέσαι και με φοβερούς αγέρηδες που μπορεί να κάνουν την πτήση σου εφιαλτική, αν σου τύχουν τα μικρά, παμπάλαια αλλά στιβαρά αεροπλανάκια της γραμμής, που κάτω από άλλες συνθήκες θα την έκαναν απολαυστική, καθώς πετούν χαμηλά και σου επιτρέπουν να βλέπεις από κοντά τα υπέροχα τοπία.


Συναντιέσαι όμως και με τη γενοκτονία των ιθαγενών, πολύ βάρβαρη, πολύ σύγχρονη, στην οποία δεν ενεπλάκησαν οι Ισπανοί κονκισταδόρες ή μόνον οι απόγονοί τους, αλλά και άποικοι από άλλες χώρες (να ήταν άραγε και κάποιοι ομοεθνείς μας;), η οποία ολοκληρώθηκε στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα αλλά έμεινε σχεδόν παντελώς άγνωστη, σε αντίθεση με την άλλη, την πασίγνωστη που έγινε μόλις λίγα χρόνια μετά. Άραγε, επειδή ήταν τόσο μακρινή ή επειδή τα θύματα στην αραιοκατοικημένη Παταγονία δεν ήταν εξίσου πολλά;
Πάντως, εκτός από τη φυλή Μαπούτσε, στα βορειοδυτικά, που είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση, δεν κατάφερε να επιβιώσει κανένας άλλος καθαρόαιμος ιθαγενής σε όλη την Παταγονία! Είναι πολύ βαρύ αυτό για να το κουβαλάς αμέριμνα ως τουρίστας. Όμως, είσαι εκεί, σε μια μοναδική ομορφιά και κάτι πρέπει να κάνεις. Φέρνεις τότε στο προσκήνιο αυτό που προ πολλού έχεις συνειδητοποιήσει για να σε σώσει: Πως παντού υπάρχουν μελανές σελίδες και αίμα. Κι ότι δεν μπορείς να κάνεις τίποτα για το παρελθόν, μόνο για το παρόν και το μέλλον. Ξεφορτίζω. Και συνεχίζω να απολαμβάνω όλα αυτά τα μη γνώριμα στο περιβάλλον μας στοιχεία, τα εκπληκτικά τοπία, τα φοβερά χρώματα, τη γαλήνη και τους ήχους της φύσης.

□