Η παράλογη νομοθεσία για τα αιολικά στην Ελλάδα

Ο φορμαλισμός και ο νομικισμός είναι από τις μεγάλες αρρώστιες του ελληνικού κράτους.

Ο φορμαλισμός και ο νομικισμός είναι από τις μεγάλες αρρώστιες του ελληνικού κράτους. Στην νομοθεσία και στην διοίκηση διαμορφώνονται συνθήκες για την επίλυση ζητημάτων με προσκόλληση στην τυπολατρία. Η ιδιαίτερα φορμαλιστική προσέγγιση εμποδίζει πολύ συχνά την εξέταση της ουσίας. Στην πραγματικότητα η στάση αυτή εδράζεται στην αδιαφορία για την δικαιοσύνη και την αποτελεσματική οργάνωση του κράτους. Η έμφαση στην κατά γράμμα ερμηνεία των νόμων, των κανονισμών και των τυπικών διαδικασιών αποσυνδέει την δημόσια διοίκηση από τον στόχο της και σκοτώνει κάθε πρωτοβουλία, φαντασία και τελικά την ευθύνη του δημόσιου υπαλλήλου.

Ας δούμε πως αυτό συμβαίνει στην περίπτωση του σχεδιασμού των Αιολικών Σταθμών Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΑΣΠΗΕ)- τα κατά ευφημισμό ονομαζόμενα και Αιολικά Πάρκα – στην περίπτωση των Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά¹:

Στην περίπτωση των έργων σε περιοχές NATURA επιβάλλεται στο πλαίσιο της διαδικασίας Περιβαλλοντικής Αδειοδότησης εκτός από την εκπόνηση Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) και η εκπόνηση ειδικής μελέτης για το φυσικό περιβάλλον και την βιοποικιλότητα, η οποία πρέπει να περιλαμβάνει και έρευνα πεδίου από ειδικούς. Αυτή ονομάζεται μελέτη Ειδικής Οικολογικής Αξιολόγησης(ΕΟΑ)² και αν η περιοχή είναι στην κατηγορία των Ζωνών Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ)³ περιλαμβάνει οπωσδήποτε ορνιθολογική μελέτη.

[1] Οι Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά έχουν προσδιοριστεί διεθνώς από το BirdLife International με την συμμετοχή των ντόπιων ορνιθολόγων σε κάθε χώρα. Οι περισσότερες ή η μεγαλύτερη έκτασή τους στην Ελλάδα έχουν χαρακτηριστεί ως ΖΕΠ.

[2] Η Ειδική Οικολογική Αξιολόγηση έχει ως στόχο την εκτίμηση του κατά πόσο παραβλάπτεται η ακεραιότητα της συγκεκριμένης περιοχής ως προς τις οικολογικές λειτουργίες της. Η εκτίμηση για το κατά πόσον παραβλάπτεται πρέπει να εστιάζεται και να περιορίζεται στους στόχους διατήρησης της περιοχής. Ο καθορισμός στόχων διατήρησης για την επίτευξη Ικανοποιητικής κατάστασης διατήρησης για τα είδη και τους οικοτόπους, ανά περιοχή, προβλέπεται στον νόμο για την βιοποικιλότητα και την Ευρωπαϊκή νομοθεσία για το δίκτυο NATURA.

[3] Οι Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) είναι οι περιοχές του δικτύου NATURA που έχουν θεσμοθετηθεί για την διατήρηση των σπάνιων και απειλούμενων ειδών πουλιών. Η άλλη κατηγορία είναι οι Ειδικές Ζώνες Διατήρησης (ΕΖΔ) και έχουν θεσμοθετηθεί για τα υπόλοιπα είδη και για ειδικούς τύπους οικοτόπων.

Φάουλ πρώτο

[4] επίπεδες περιοχές – με μάλλον χαμηλό αιολικό δυναμικό

[5] Το πρόβλημα αυτό είναι εμφανές εξ αρχής με την εφαρμογή του θεσμού της περιβαλλοντικής αδειοδότησης στην Ελλάδα. Ένα κείμενο που είχα συντάξει στην αρχή της δεκαετίας του ’90 για το περιοδικό «Νέα Οικολογία», με αφορμή τις κατ’ όνομα μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων, για τη εκτροπή του Αχελώου είχε υπότιτλο «Φοβού τους Δαναούς και δώρα φέροντας»

[6] Βλέπε για τις βασικές αρχές του περιβαλλοντικού δικαίου: https://nomosphysis.org.gr/7034/oi-arxes-tou-koinotikou-dikaiou-periballontos-noembrios-2000/

[7] Ο∆ΗΓΙΑ 2004/35/ΕΚ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 21ης Απριλίου 2004 σχετικά µε την περιβαλλοντική ευθύνη όσον αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζηµίας.

Υπάρχουν πολλές χώρες ή περιφέρειες που απαγορεύουν την δημιουργία ΑΣΠΗΕ σε περιοχές NATURA και εφαρμόζουν την διαδικασία της ΕΟΑ, στην περίπτωση των αιολικών για τα πουλιά και τις νυκτερίδες, σε όλες τις υπόλοιπες εκτάσεις της χώρας.

Στην Ελλάδα, αντιθέτως, απαγορεύεται μόνο στους δέκα μεγάλους υγρότοπους που προστατεύονται σύμφωνα με Διεθνή συνθήκη Ραμσάρ και στις Πρέσπες⁴ και επιτρέπεται σε όλες τις άλλες ΖΕΠ μετά από εκπόνηση ΕΟΑ. Το αυτονόητο μάλιστα της εκπόνησης μελέτης ΕΟΑ παρουσιάστηκε ως πρωτοποριακό μέτρο ενώ στην πράξη με την διάταξη αυτήν θεσμοθετήθηκε η δυνατότητα να χωροθετούνται ΑΣΠΗΕ εντός των NATURA.

Στις εκτός NATURA περιοχές δεν εκπονούνται ΕΟΑ και στις ΜΠΕ (που συνήθως εκπονούνται από μηχανικούς που δεν έχουν σχέση με το φυσικό περιβάλλον ή από περιβαλλοντολόγους που δεν γνωρίζουν το φυσικό αλλά μόνο το αστικό περιβάλλον και ζητήματα ρύπανσης) δεν υπάρχει υποχρέωση πρωτογενούς έρευνας στην περιοχή για το φυσικό περιβάλλον και τα είδη αλλά ζητείται μόνο παράθεση στοιχείων.

Ας δούμε το παράδειγμα των πουλιών: είναι πιθανόν, λόγω έλλειψης πληροφορίας, να χωροθετηθεί ανεμογεννήτρια ακόμα και πάνω σε μια πλαγιά με φωλιές αρπακτικών με αποτέλεσμα να σκοτωθούν τα πουλιά ή οι νεοσσοί στο πρώτο τους πέταγμα. Αφού δεν το προβλέπει ο νόμος, κανένας δεν θα διερευνήσει για την παρουσία προστατευόμενων ειδών. Θα γραφτούν, στην ΜΠΕ, μόνο κάποιοι παλιοί κατάλογοι με τα λατινικά ονόματα των ειδών, με παρωχημένες πληροφορίες και κούφιες επιστημονικοφανείς εκφράσεις σε μεγάλη έκταση, με τέτοιο τρόπο που δεν επιτρέπει στους πολίτες να κατανοήσουν τι διακυβεύεται και τελικά τους αποτρέπει να συμμετέχουν στην Δημόσια Διαβούλευση που προβλέπει η διαδικασία Περιβαλλοντικής Αδειοδότησης⁵.

Καταστρατηγούνται έτσι οι βασικές αρχές του περιβαλλοντικού δικαίου: της «προφύλαξης» και της «προληπτικής αποφυγής»⁶.

Αυτές οι αρχές μάλιστα είναι λογικό να εφαρμόζονται πολύ πιο πριν από την, εκ των υστέρων, εφαρμογή της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» που έχει θεσμοθετηθεί με το ευρωπαϊκό δίκαιο⁷.

Φάουλ δεύτερο

Οι υπάλληλοι (στις ειδικές υπηρεσίες του Υπουργείου Περιβάλλοντος, των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων και των Περιφερειών) που εξετάζουν τις μελέτες και εκδίδουν τους Περιβαλλοντικούς Όρους⁸ για την υλοποίηση των έργων, σε πολύ μεγάλο ποσοστό, δεν έχουν την επάρκεια να αξιολογήσουν αυτές τις μελέτες καθώς συχνά δεν είναι ειδικοί στο φυσικό περιβάλλον ούτε σε προπτυχιακό επίπεδο, ούτε έχουν λάβει ειδική επιμόρφωση.

Συχνά είναι μηχανικοί αλλά ακόμα και αν είναι περιβαλλοντολόγοι, δασολόγοι ή βιολόγοι δεν γνωρίζουν τα ζητήματα αυτά. Προφανώς υπάρχουν οι φωτεινές εξαιρέσεις αλλά είναι σχετικά σπάνιες. Η διαδικασία έτσι καθίσταται εντελώς τυπική και μπορεί να υπάρξουν περιπτώσεις όπου παρατίθενται εντελώς άσχετα στοιχεία, ακόμα και με «αντιγραφή – επικόλληση» από μελέτες σε άλλες περιοχές. Έχουν συμβεί να παρατίθενται στοιχεία τόσο εξόφθαλμα λάθος που κανονικά θα έπρεπε να οδηγήσουν σε απόρριψη αλλά εν τούτοις εκδίδονται οι Περιβαλλοντικοί Όροι.

Μόνο η διαδικασία την δημοσιοποίησης, που είναι υποχρεωτική, μπορεί να βγάλει στην επιφάνεια τα προβλήματα. Συχνά αν δεν υπάρξει ενεργή τοπική κοινωνία που να παρακολουθεί τι συμβαίνει θα εκδοθούν Περιβαλλοντικοί Όροι όπως ακριβώς προτείνονται στην ΜΠΕ⁹.

Φάουλ τρίτο

Για τις ΖΕΠ, η τελευταία Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ) ορίζει¹⁰ ότι πρέπει να γίνεται διερεύνηση του κατά πόσο παραβλάπτονται τα είδη χαρακτηρισμού κάθε περιοχής και μόνο για αυτά. Τα είδη χαρακτηρισμού είναι τα σημαντικότερα είδη για τα οποία μια περιοχή χαρακτηρίστηκε ως ΖΕΠ. Τα κριτήρια χαρακτηρισμού των ΖΕΠ αφορούσαν είδη σπάνια και απειλούμενα, τα οποία εντοπίζονταν σε πληθυσμούς μεγαλύτερους από αλλού. Ο στόχος του καθορισμού τους ήταν να προστατευτούν και να διαχειριστούν σωστά στο μέλλον οι σημαντικότερες, την δεδομένη στιγμή χαρακτηρισμού, περιοχές για τα συγκεκριμένα είδη πουλιών ως ΖΕΠ, δεδομένου ότι στα περισσότερα είδη υπάρχει τάση μείωσης των πληθυσμών.

Ιδού όμως το οξύμωρο, όπου καταλήγει η φορμαλιστική και τυπολατρική αντιμετώπιση, με ένα παράδειγμα: Για να είχε χαρακτηριστεί μια περιοχή με το προστατευόμενο και απειλούμενο είδος Χ ως ΖΕΠ θα έπρεπε να είχε την συγκεκριμένη στιγμή του χαρακτηρισμού 3 τουλάχιστον φωλεάζοντα ζευγάρια. Αν είχε μόνο ένα ή δύο δεν εντάχθηκε στις ΖΕΠ ακόμα και αν παλαιότερα είχε πολύ περισσότερα ζευγάρια, τα οποία εξοντώθηκαν για κάποιο αίτιο ανεξάρτητο από την κατάσταση του βιοτόπου, όπως πχ τα δηλητηριασμένα δολώματα.

Σ’ αυτήν την περίπτωση υπάρχουν δύο ενδεχόμενα:

1. η περιοχή δεν χαρακτηρίστηκε ως ΖΕΠ και συνεπώς δεν διερευνάται τίποτα στην ουσία όπως σημειώσαμε αρχικά και είναι δυνατόν να τοποθετηθεί ανεμογεννήτρια στην επικράτεια τους είδους Χ ή
2. η περιοχή χαρακτηρίστηκε ως ΖΕΠ για άλλα είδη. Σ΄ αυτήν την περίπτωση σύμφωνα με την πρακτική που ακολουθείται σήμερα δεν υπάρχει υποχρέωση για διερεύνηση όσον αφορά το είδος Χ. Υπάρχει δηλαδή το ενδεχόμενο να γίνουν απολύτως δεκτές μελέτες ΕΟΑ με στοιχεία και διερεύνηση για το πόσο παραβλάπτονται μόνο τα δύο ή τρία είδη χαρακτηρισμού της περιοχής και όχι το είδος Χ που εξαιρείται της εκτίμησης, όπως εξαιρούνται συνήθως πολλά ακόμη απειλούμενα και προστατευόμενα είδη που απαντούν σ’ αυτήν, διότι δεν το προβλέπει η τελευταία ΚΥΑ.

Φτάσαμε δηλαδή στην Ελλάδα, από την δημιουργία του δικτύου NATURA – που δημιοιυργήθηκε με στόχο την προστασία των ειδών και οικοτόπων μέσω ευνοϊκής για το φυσικό περιβάλλον διαχείρισης για την διατήρηση, στο σύνολο της επικράτειας¹¹, των απειλούμενων ειδών και οικοτόπων – στον αντίποδα αυτού του στόχου.

Στην περίπτωση των ΑΣΠΗΕ τελικά υπάρχει αδιαφορία για την κατάσταση των ειδών των πουλιών στην επικράτεια και αδειοδότηση ΑΣΠΗΕ μέσα στις περιοχές NATURA, εκτός από την περίπτωση των επικρατειών των ειδών χαρακτηρισμού κάθε περιοχής.

Και δεν φτάνει αυτό… Βλέπουμε στην δημοσιότητα διαμαρτυρίες για υπερβολική προστασία και ανάγκη απλοποίησης της διαδικασίας περιβαλλοντικής αδειοδότησης με στόχο στην ουσία την κατάργηση της περιβαλλοντικής αδειοδότησης.

Η κατάσταση αυτή είναι εμφανώς εκτός του πνεύματος της θεσμοθέτησης του δικτύου NATURA και οφείλεται στην πίεση συμφερόντων που βρίσκει έδαφος στον φορμαλισμό και την τυπολατρία της νομοθεσίας και της διοίκησης.

Βρετανία: φωλιά ψαραετού σε Α/Γ που δεν λειτουργεί.

Υποσημειώσεις

4] επίπεδες περιοχές – με μάλλον χαμηλό αιολικό δυναμικό

[5] Το πρόβλημα αυτό είναι εμφανές εξ αρχής με την εφαρμογή του θεσμού της περιβαλλοντικής αδειοδότησης στην Ελλάδα. Ένα κείμενο που είχα συντάξει στην αρχή της δεκαετίας του ’90 για το περιοδικό «Νέα Οικολογία», με αφορμή τις κατ’ όνομα μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων, για τη εκτροπή του Αχελώου είχε υπότιτλο «Φοβού τους Δαναούς και δώρα φέροντας»

[6] Βλέπε για τις βασικές αρχές του περιβαλλοντικού δικαίου: https://nomosphysis.org.gr/7034/oi-arxes-tou-koinotikou-dikaiou-periballontos-noembrios-2000/

[7] Ο∆ΗΓΙΑ 2004/35/ΕΚ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 21ης Απριλίου 2004 σχετικά µε την περιβαλλοντική ευθύνη όσον αφορά την πρόληψη και την αποκατάσταση περιβαλλοντικής ζηµίας.

[8] Η Απόφαση Έγκρισης των Περιβαλλοντικών Όρων είναι το τελικό έγγραφο για την υλοποίηση ενός έργου στην διαδικασία της περιβαλλοντικής αδειοδότησης.

[9] Πρέπει να έχουμε υπόψη ότι οι ΜΠΕ πληρώνονται από τον κύριο του έργου με την προϋπόθεση στις περισσότερες περιπτώσεις την έκδοση των Περιβαλλοντικών Όρων.

[10] ΚΥΑ της 23/2/2012 (ΦΕΚ 415): Τροποποίηση και συμπλήρωση της υπ’ αριθ. 37338/1807/2010 κοινής υπουργικής απόφασης «Καθορισμός μέτρων και διαδικασιών για τη διατήρηση της άγριας ορνιθοπανίδας και των οικοτόπων/ενδιαιτημάτων της, σε συμμόρφωση με την Οδηγία 79/409/ΕΟΚ….» (Β΄ 1495), σε συμμόρφωση με τις διατάξεις του πρώτου εδαφίου της παραγράφου 1 του άρθρου 4 της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ «Για τη διατήρηση των άγριων πτηνών» του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 2ας Απριλίου 1979, όπως κωδικοποιήθηκε με την οδηγία 2009/147/ΕΚ.

[11] Ακριβώς για την ενιαία αντιμετώπιση του φυσικού περιβάλλοντος σε επίπεδο επικράτειας, η βασική ευρωπαϊκή νομοθεσία για δίκτυο NATURA προβλέπει την ειδική διατήρηση των διαδρόμων επικοινωνίας και άλλων στοιχείων που διασφαλίζουν την επιβίωση των ειδών και την οικολογική συνεκτικότητα του δικτύου (άρθρο 10 της οδηγίας για τους οικοτόπους).